ऋग्वेद - मण्डल 6/ सूक्त 51/ मन्त्र 2
वेद॒ यस्त्रीणि॑ वि॒दथा॑न्येषां दे॒वानां॒ जन्म॑ सनु॒तरा च॒ विप्रः॑। ऋ॒जु मर्ते॑षु वृजि॒ना च॒ पश्य॑न्न॒भि च॑ष्टे॒ सूरो॑ अ॒र्य एवा॑न् ॥२॥
स्वर सहित पद पाठवेद॑ । यः । त्रीणि॑ । वि॒दथा॑नि । ए॒षा॒म् । दे॒वाना॑म् । जन्म॑ । स॒नु॒तः । आ । च॒ । विप्रः॑ । ऋ॒जु । मर्ते॑षु । वृ॒जि॒ना । च॒ । पश्य॑न् । अ॒भि । च॒ष्टे॒ । सूरः॑ । अ॒र्यः । एवा॑न् ॥
स्वर रहित मन्त्र
वेद यस्त्रीणि विदथान्येषां देवानां जन्म सनुतरा च विप्रः। ऋजु मर्तेषु वृजिना च पश्यन्नभि चष्टे सूरो अर्य एवान् ॥२॥
स्वर रहित पद पाठवेद। यः। त्रीणि। विदथानि। एषाम्। देवानाम्। जन्म। सनुतः। आ। च। विप्रः। ऋजु। मर्तेषु। वृजिना। च। पश्यन्। अभि। चष्टे। सूरः। अर्यः। एवान् ॥२॥
ऋग्वेद - मण्डल » 6; सूक्त » 51; मन्त्र » 2
अष्टक » 4; अध्याय » 8; वर्ग » 11; मन्त्र » 2
अष्टक » 4; अध्याय » 8; वर्ग » 11; मन्त्र » 2
विषय - विद्वान् रूप आंख का सूर्यवत् वर्णन ।
भावार्थ -
पूर्व सूचित विद्वान् रूप आंख का सूर्यवत् वर्णन । (यः) जो ( त्रीणि विदथानि) जानने और प्राप्त करने योग्य ज्ञान, कर्म और उपासना को ( वेद ) जानता है, और जो ( विप्रः ) विद्वान् मेधावी, ( सनुतः ) सदा ( देवानां) विद्वानों वा सूर्य चन्द्रादि लोकों के ( जन्म ) प्रकट होने का तत्व ( च ) भी ( वेद ) जानता है वह ( सूरः ) सूर्यवत् तेजस्वी, विद्वान् ( अर्य: ) स्वामी के समान, ( मर्त्तेषु ) मनुष्यों के बीच, उनके हितार्थ, (ऋजु ) सरल, धर्म मार्ग को और ( वृजिना च ) वर्जन करने योग्य अशोभन पाप कर्मों को भी ( पश्यन् ) विवेक पूर्वक देखता हुआ समस्त ( एवान् ) प्राप्तव्य पदार्थों और जाने योग्य मार्गों को भी ( अभि चष्टे ) प्रकाशित करता है, देखता और अन्यों को उपदेश करता है इसी से वह ( चष्टे इति चक्षुः ) ‘चक्षु’ कहाता है ।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - ऋजिश्वा ऋषिः ॥ विश्वेदेवा देवताः ॥ छन्दः – १, २, ३, ५, ७, १०, ११, १२ निचृत्त्रिष्टुप् । ८ त्रिष्टुप् । ४, ६, ९ स्वराट् पंक्ति: । १३, १४, १५ निचृदुष्णिक् । १६ निचृदनुष्टुप् ।। षोडशर्चं सूक्तम् ॥
इस भाष्य को एडिट करें