ऋग्वेद - मण्डल 6/ सूक्त 62/ मन्त्र 11
ऋषिः - भरद्वाजो बार्हस्पत्यः
देवता - अश्विनौ
छन्दः - त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
आ प॑र॒माभि॑रु॒त म॑ध्य॒माभि॑र्नि॒युद्भि॑र्यातमव॒माभि॑र॒र्वाक्। दृ॒ळ्हस्य॑ चि॒द्गोम॑तो॒ वि व्र॒जस्य॒ दुरो॑ वर्तं गृण॒ते चि॑त्रराती ॥११॥
स्वर सहित पद पाठआ । प॒र॒माभिः॑ । उ॒त । म॒ध्य॒माभिः॑ । नि॒युत्ऽभिः॑ । या॒त॒म् । अ॒व॒माभिः॑ । अ॒र्वाक् । दृ॒ळ्हस्य॑ । चि॒त् । गोऽम॑तः । वि । व्र॒जस्य॑ । दुरः॑ । व॒र्त॒म् । गृ॒ण॒ते । चि॒त्र॒रा॒ती॒ इति॑ चित्रऽराती ॥
स्वर रहित मन्त्र
आ परमाभिरुत मध्यमाभिर्नियुद्भिर्यातमवमाभिरर्वाक्। दृळ्हस्य चिद्गोमतो वि व्रजस्य दुरो वर्तं गृणते चित्रराती ॥११॥
स्वर रहित पद पाठआ। परमाभिः। उत। मध्यमाभिः। नियुत्ऽभिः। यातम्। अवमाभिः। अर्वाक्। दृळ्हस्य। चित्। गोऽमतः। वि। व्रजस्य। दुरः। वर्तम्। गृणते। चित्रराती इति चित्रऽराती ॥११॥
ऋग्वेद - मण्डल » 6; सूक्त » 62; मन्त्र » 11
अष्टक » 5; अध्याय » 1; वर्ग » 2; मन्त्र » 6
अष्टक » 5; अध्याय » 1; वर्ग » 2; मन्त्र » 6
विषय - तेजस्वी प्रजा जनों के कर्त्तव्य।
भावार्थ -
हे ( चित्रराती ) अद्भुत दान देने वाले, अति विस्मयजनक परस्पर प्रेम करने वाले राजा, प्रजा, सैन्य सेनापति वा पति-पत्नी जनो ! ( परमाभिः मध्यमाभिः उत अवमाभिः नियुद्भिः) उत्कृष्ट, मध्यम, और निकृष्ट इन सब प्रकार की अश्व-सेनाओं से जिस प्रकार राजा आदि जाते हैं उसी प्रकार आप दोनों भी इन तीनों प्रकार के ( नियुद्भिः ) नियुक्त प्रजावर्गों सहित ( आ यातम् ) आदरपूर्वक आओ । और ( दृढस्य ) दृढ़ ( गोमतः ) गवादि पशु, उत्तम भूमि आदि वाले ( व्रजस्य ) प्राप्त करने योग्य गृहाश्रम के ( दुरः ) द्वारों को ( वि वर्त्तम् ) खोलो और (गृणते) उपदेश करने वाले विद्वान् के भी ( गोमतः व्रजस्य ) वेद वाणी से युक्त व्रज अर्थात् आश्रय के द्वार को भी ( वि वर्त्तम् ) विशेष रूप से खोलो । इति द्वितीयो वर्गः ॥
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - भरद्वाजो बार्हस्पत्य ऋषिः ॥ अश्विनौ देवते ॥ छन्दः – १, २ भुरिक पंक्ति: । ३ विराट् त्रिष्टुप् । ४, ६, ७, ८, १० निचृत्त्रिष्टुप् । ५, ९, ११ त्रिष्टुप् ॥ एकादशर्चं सूक्तम्॥
इस भाष्य को एडिट करें