English
ऋग्वेद - मण्डल 7/ सूक्त 101/ मन्त्र 2
ऋषिः - वसिष्ठः कुमारो वाग्नेयः
देवता - पर्जन्यः
छन्दः - विराट्त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
यो वर्ध॑न॒ ओष॑धीनां॒ यो अ॒पां यो विश्व॑स्य॒ जग॑तो दे॒व ईशे॑ । स त्रि॒धातु॑ शर॒णं शर्म॑ यंसत्त्रि॒वर्तु॒ ज्योति॑: स्वभि॒ष्ट्य१॒॑स्मे ॥
स्वर सहित पद पाठयः । वर्ध॑नः । ओष॑धीनाम् । यः । अ॒पाम् । यः । विश्व॑स्य । जग॑तः । दे॒वः । ईशे॑ । सः । त्रि॒ऽधातु॑ । श॒र॒णम् । शर्म॑ । यं॒स॒त् । त्रि॒ऽवर्तु॑ । ज्योतिः॑ । सु॒ऽअ॒भि॒ष्टि । अ॒स्मे इति॑ ॥
स्वर रहित मन्त्र
यो वर्धन ओषधीनां यो अपां यो विश्वस्य जगतो देव ईशे । स त्रिधातु शरणं शर्म यंसत्त्रिवर्तु ज्योति: स्वभिष्ट्य१स्मे ॥
स्वर रहित पद पाठयः । वर्धनः । ओषधीनाम् । यः । अपाम् । यः । विश्वस्य । जगतः । देवः । ईशे । सः । त्रिऽधातु । शरणम् । शर्म । यंसत् । त्रिऽवर्तु । ज्योतिः । सुऽअभिष्टि । अस्मे इति ॥ ७.१०१.२
ऋग्वेद - मण्डल » 7; सूक्त » 101; मन्त्र » 2
अष्टक » 5; अध्याय » 7; वर्ग » 1; मन्त्र » 2
अष्टक » 5; अध्याय » 7; वर्ग » 1; मन्त्र » 2
विषय - मेघ सूर्यवत् जगत् के स्वामी से वेदमय ज्ञान और सुखद देह की प्रार्थना । त्रिवर्त्तु ज्योति और त्रिधातु शरण का रहस्य ।
भावार्थ -
( ओषधीनां वर्धनः ) ओषधियों को बढ़ाने वाला, ( अपां वर्धनः ) जलों का बढ़ाने वाला, मेघवत् सूर्यवत् ( देव: ) प्रकाश, जल का देने वाला ( विश्वस्य जगतः ईशे ) सब जगत् का स्वामिवत् है । वह ( त्रिवर्तु ज्योतिः यंसत् ) तीनों ऋतुओं में सुखप्रद प्रकाश देता है उसी प्रकार ( यः ) जो ( देवः ) सर्वसुखदाता प्रभु ( ओषधीनां वर्धनः ) उष्णता को धारण करने वाले जीवों को बढ़ाने वाला, ( यः ) जो ( अपां वर्धनः ) जलस्थ, जलचारी जीवों को बढ़ाने वाला और ( यः ) जो ( विश्वस्य जगतः ) समस्त जगत् का ( ईशे ) स्वामी है । ( सः ) वह प्रभु परमेश्वर ( अस्मे ) हमें ( सु-अभिष्टिः ) सुख से चाहने योग्य ( त्रिवर्तु ज्योतिः ) विविध ज्ञान देने वाला वेदमय प्रकाश और ( त्रि-धातु ) तीन धातु सुवर्णादि से बने ( शरणं ) गृह और तीन धातु वात, पित्त कफ से बने शरणयोग्य देह और सुख तथा ( त्रिवर्तु ) तीनों कालों में वर्त्तने वाला, नित्य ( यंसत् ) प्रदान करे ।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - वसिष्ठः कुमारो वाग्नेय ऋषिः॥ पर्जन्यो देवता॥ छन्दः—१, ६ त्रिष्टुप्। २, ४, ५ विराट् त्रिष्टुप्। ३ निचृत् त्रिष्टुप्॥
इस भाष्य को एडिट करें