ऋग्वेद - मण्डल 8/ सूक्त 91/ मन्त्र 2
अ॒सौ य एषि॑ वीर॒को गृ॒हंगृ॑हं वि॒चाक॑शद् । इ॒मं जम्भ॑सुतं पिब धा॒नाव॑न्तं कर॒म्भिण॑मपू॒पव॑न्तमु॒क्थिन॑म् ॥
स्वर सहित पद पाठअ॒सौ । यः । एषि॑ । वी॒र॒कः । गृ॒हम्ऽगृ॑हम् । वि॒ऽचाक॑शत् । इ॒मम् । जम्भ॑ऽसुतम् । पि॒ब॒ । धा॒नाऽव॑न्तम् । क॒र॒म्भिण॑म् । अ॒पू॒पऽव॑न्तम् । उ॒क्थिन॑म् ॥
स्वर रहित मन्त्र
असौ य एषि वीरको गृहंगृहं विचाकशद् । इमं जम्भसुतं पिब धानावन्तं करम्भिणमपूपवन्तमुक्थिनम् ॥
स्वर रहित पद पाठअसौ । यः । एषि । वीरकः । गृहम्ऽगृहम् । विऽचाकशत् । इमम् । जम्भऽसुतम् । पिब । धानाऽवन्तम् । करम्भिणम् । अपूपऽवन्तम् । उक्थिनम् ॥ ८.९१.२
ऋग्वेद - मण्डल » 8; सूक्त » 91; मन्त्र » 2
अष्टक » 6; अध्याय » 6; वर्ग » 14; मन्त्र » 2
अष्टक » 6; अध्याय » 6; वर्ग » 14; मन्त्र » 2
विषय - वधू की ओर से वरण और आशंसा।
भावार्थ -
(असौ) वह दूर देश का (यः) जो ( वीरकः ) वीर्य युक्त पुरुष ( एषि ) प्राप्त होता है वह तू ( गृहं-गृहं ) प्रत्येक गृह को ( विचाकशत् ) प्रकाशित करता है। हे विद्वन् ! तू ( इमं ) इस ( जम्भ-सुतं ) जन्म से ही दीप्तियुक्त वा जाया, स्त्री और उसके भरणकर्त्ता पति दोनों से उत्पन्न ( धानावन्तं ) आधान संस्कार से युक्त ( करम्भिणम् ) क्रियाकुशल, शौर्ययुक्त और ( अपूपवन्तं ) गृह से दूर और गुरु आचार्य आदि के समीप जाने वाले ( उक्थिनं ) उत्तम बालक का ( पिब ) पालन कर।
टिप्पणी -
करोतेरम्बच् प्रत्ययः ( उणा० ) ।
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - अपालात्रेयी ऋषिः॥ इन्द्रो देवता॥ छन्दः—१ आर्ची स्वराट् पंक्तिः। २ पंक्ति:। ३ निचृदनुष्टुप्। ४ अनुष्टुप्। ५, ६ विराडनुष्टुप्। ७ पादनिचृदनुष्टुप्॥ सप्तर्चं सूक्तम्॥
इस भाष्य को एडिट करें