Loading...
यजुर्वेद अध्याय - 39

मन्त्र चुनें

  • यजुर्वेद का मुख्य पृष्ठ
  • यजुर्वेद - अध्याय 39/ मन्त्र 9
    ऋषिः - दीर्घतमा ऋषिः देवता - उग्रादयो लिङ्गोक्ता देवताः छन्दः - भुरिगष्टिः स्वरः - मध्यमः
    2

    उ॒ग्रं लोहि॑तेन मि॒त्रꣳ सौव्र॑त्येन रु॒द्रं दौर्व्र॑त्ये॒नेन्द्रं॑ प्रक्री॒डेन॑ म॒रुतो॒ बले॑न सा॒ध्यान् प्र॒मुदा॑। भ॒वस्य॒ कण्ठ्य॑ꣳ रु॒द्रस्या॑न्तः पा॒र्श्व्यं म॑हादे॒वस्य॒ यकृ॑च्छ॒र्वस्य॑ वनि॒ष्ठुः प॑शुु॒पतेः॑ पुरी॒तत्॥९॥

    स्वर सहित पद पाठ

    उ॒ग्रम्। लोहि॑तेन। मि॒त्रम्। सौव्र॑त्येन। रु॒द्रम्। दौर्व्र॑त्ये॒नेति॒ दौःऽव्र॑त्येन। इन्द्र॑म्। प्र॒क्री॒डेनेति॑ प्रऽक्री॒डेन॑। म॒रुतः॑। बले॑न। सा॒ध्यान्। प्र॒मुदेति॑ प्र॒ऽमुदा॑ ॥ भ॒वस्य॑। कण्ठ्य॑म्। रु॒द्रस्य॑। अ॒न्तः॒ऽपा॒र्श्व्यमित्य॑न्तःऽपा॒र्श्व्यम्। म॒हा॒दे॒वस्येति॑ महाऽदे॒वस्य॑। यकृ॑त्। श॒र्वस्य॑। व॒नि॒ष्ठुः। प॒शु॒पते॒रिति॑ पशु॒ऽपतेः॑। पु॒री॒तत्। पु॒रि॒तदिति॑ पुरि॒ऽतत् ॥९ ॥


    स्वर रहित मन्त्र

    उग्रँल्लोहितेन मित्रँ सौव्रत्येन रुद्रन्दौर्व्रत्येनेन्द्रम्प्रक्रीडेन मरुतो बलेन साध्यान्प्रमुदा । भवस्य कण्ठ्यँ रुद्रस्यान्तःपार्श्व्यम्महादेवस्य यकृच्छर्वस्य वनिष्ठुः पशुपतेः पुरीतत् ॥


    स्वर रहित पद पाठ

    उग्रम्। लोहितेन। मित्रम्। सौव्रत्येन। रुद्रम्। दौर्व्रत्येनेति दौःऽव्रत्येन। इन्द्रम्। प्रक्रीडेनेति प्रऽक्रीडेन। मरुतः। बलेन। साध्यान्। प्रमुदेति प्रऽमुदा॥ भवस्य। कण्ठ्यम्। रुद्रस्य। अन्तःऽपार्श्व्यमित्यन्तःऽपार्श्व्यम्। महादेवस्येति महाऽदेवस्य। यकृत्। शर्वस्य। वनिष्ठुः। पशुपतेरिति पशुऽपतेः। पुरीतत्। पुरितदिति पुरिऽतत्॥९॥

    यजुर्वेद - अध्याय » 39; मन्त्र » 9
    Acknowledgment

    शब्दार्थ -
    शब्दार्थ - हे मनुष्यानो, गर्भाशयात वा बाहेर राहणारा जीवात्मा (लोहितेन) शुद्ध रुधिरामुळे (उग्रम्) स्वभावाचा होतो, तर (सौव्रत्येन) श्रेष्ठ कार्यामुळे तो (मित्रम्) प्राणप्रिय मित्र होतो. (दौव्रत्येन) दुराचरणामुळे आत्मा (रुद्रम्) रडविणारा (सर्वाना पीडा देणारा) होतो, तर (प्रक्रीडेन) उत्तम आचरणामुळे तो (इन्द्रम्) परम ऐश्‍वर्यवान होतो वा विद्युतप्रमाणे (शक्तिशाली होतो.) (बलेन) बळामुळे तो (मरुत) उत्तम मनुष्याचा सखा होतो, तर (प्रमुदा) उत्तम आनंदामुळे (साध्यान्) प्राप्तव्य पदार्थ प्राप्त करतो. (भवस्य) प्रशंसनीय व्यक्तीसाठी आळा (कण्ठ्यम्) कंठातील मधुर स्वर होतो, तर (रुद्रस्य) दुष्टांना रडविणार्‍या वीर व्यक्तीसाठी तो (अन्तःपार्श्‍वम्) छातीतील बरगड्याप्रमाणे होतो (महादेवस्य) महान विद्वानासाठी तो (यकृत्) हृदयप्रदेशातील लाल पिंडाप्रमाणे होतो. (सर्वस्य) सुखकारक मनुष्यासाठी तो (वनिष्ठुः) आंत्र विशेषप्रमाणे होतो, तर (पशुपतेः) पशुपालक व्यक्तीसाठी तो जीवात्मा (पुरीतत्) हृदयाच्या नाडीप्रमाणे होतो. ॥9॥

    भावार्थ - भावार्थ - हे मनुष्यानो, ज्याप्रमाणे देहधारी जीव रुधिर आदीमुळे तेजस्वी आदी स्वभावाचे होतात, त्याचप्रमाणे मातेच्या गर्भाशयात देखील त्यांच्यावर स्वभाव विशेषाचा प्रभाव पडत असतो. ॥9॥

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top