Loading...
ऋग्वेद मण्डल - 1 के सूक्त 31 के मन्त्र
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
मण्डल के आधार पर मन्त्र चुनें
अष्टक के आधार पर मन्त्र चुनें
  • ऋग्वेद का मुख्य पृष्ठ
  • ऋग्वेद - मण्डल 1/ सूक्त 31/ मन्त्र 10
    ऋषिः - हिरण्यस्तूप आङ्गिरसः देवता - अग्निः छन्दः - भुरिक्त्रिष्टुप् स्वरः - निषादः

    त्वम॑ग्ने॒ प्रम॑ति॒स्त्वं पि॒तासि॑ न॒स्त्वं व॑य॒स्कृत्तव॑ जा॒मयो॑ व॒यम्। सं त्वा॒ रायः॑ श॒तिनः॒ सं स॑ह॒स्रिणः॑ सु॒वीरं॑ यन्ति व्रत॒पाम॑दाभ्य ॥

    स्वर सहित पद पाठ

    त्वम् । अ॒ग्ने॒ । प्रऽम॑तिः । त्वम् । पि॒ता । अ॒सि॒ । नः॒ । त्वम् । व॒यः॒ऽकृत् । तव॑ जा॒मयः॑ । व॒यम् । सम् । त्वा॒ । रायः॑ । श॒तिनः॒ । सम् । स॒ह॒स्रिणः॑ । सु॒वीर॑म् । य॒न्ति॒ । व्र॒त॒ऽपाम् । अ॒दा॒भ्य॒ ॥


    स्वर रहित मन्त्र

    त्वमग्ने प्रमतिस्त्वं पितासि नस्त्वं वयस्कृत्तव जामयो वयम्। सं त्वा रायः शतिनः सं सहस्रिणः सुवीरं यन्ति व्रतपामदाभ्य ॥

    स्वर रहित पद पाठ

    त्वम्। अग्ने। प्रऽमतिः। त्वम्। पिता। असि। नः। त्वम्। वयःऽकृत्। तव जामयः। वयम्। सम्। त्वा। रायः। शतिनः। सम्। सहस्रिणः। सुवीरम्। यन्ति। व्रतऽपाम्। अदाभ्य ॥

    ऋग्वेद - मण्डल » 1; सूक्त » 31; मन्त्र » 10
    अष्टक » 1; अध्याय » 2; वर्ग » 33; मन्त्र » 5
    Acknowledgment

    संस्कृत (1)

    विषयः

    पुन सः कीदृश इत्युपदिश्यते ॥

    अन्वयः

    हे अदाभ्याग्ने सभाध्यक्ष प्रमतिस्त्वं नोऽस्माकं पिता पालकोऽसि त्वं नोऽस्माकं वयःकृदसि तव कृपया वयं जामयो यथा भवेम तथा कुरु यथा च शतिनः सहस्रिणो विद्वांसो मनुष्या व्रतपां सुवीरं त्वामासाद्य रायो धनानि संयन्ति, तथा त्वामाश्रित्य वयमपि तानि धनानि समिमः ॥ १० ॥

    पदार्थः

    (त्वम्) सर्वस्य सुखस्य प्रादुर्भाविता (अग्ने) यथायोग्यरचनस्य वेदितः (प्रमतिः) प्रकृष्टा मतिर्मानं यस्य सः (त्वम्) दयालुः (पिता) पालकः (असि) (नः) अस्माकम् (त्वम्) आयुऽप्रद (वयस्कृत्) यो वयो वृद्धावस्थापर्यन्तं विद्यासुखयुक्तमायुः करोति सः (तव) सुखजनकस्य (जामयः) ज्ञानवन्त्यपत्यानि। जमतीति गतिकर्मसु पठितम् । (निघं०२.१४) अत्र जमुधातोः। इणजादिभ्यः। (अष्टा०३.३.१०८) अनेनेण् प्रत्ययः । जमतेर्वा स्याद् गतिकर्म्मणः। (निरु०३.६) (वयम्) मनुष्याः (सम्) एकीभावे (त्वा) त्वाम् सर्वपालकम् (रायः) धनानि। राय इति धननामसु पठितम् । (निघं०२.१०) (शतिनः) शतमसंख्याताः प्रशंसिता विद्याकर्माणि वा विद्यन्ते येषां ते। (सहस्रिणः) अत्र उभयत्र प्रशंसार्थ इनिः। (सुवीरम्) शोभना वीरा यस्मिन् येन वा तत् (यन्ति) प्राप्नुवन्ति (व्रतपाम्) यो व्रतं सत्य पाति तम् (अदाभ्य) दभितुं हिंसितुं योग्यानि दाभ्यानि तान्यविद्यमानानि यस्य तत्सम्बुद्धौ। अत्र दभेश्चेति वक्तव्यम्। (अष्टा०३.१.१२४) अनेन वार्त्तिकेन दभ इति सौत्राद्धातोर्ण्यत् ॥ १० ॥

    भावार्थः

    यथा पिता सन्तानैर्माननीयः पूजनीयश्चास्ति, तथा प्रजाजनैस्सभापती राजास्ति ॥ १० ॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    हिन्दी (5)

    विषय

    फिर वह कैसा है, इस विषय का उपदेश अगले मन्त्र में किया है ॥

    पदार्थ

    हे (अदाभ्य) उत्तम कर्मयुक्त (अग्ने) यथायोग्य रचना कर्म जाननेवाले सभाध्यक्ष ! (प्रमतिः) अत्यन्त मान को प्राप्त हुए (त्वम्) समस्त सुख से प्रकट करनेवाले आप (नः) हम लोगों के (पिता) पालनेवाले तथा (त्वम्) आयुर्दा के बढ़वाने हारे तथा आप हम लोगों को (वयःकृत्) बुढ़ापे तक विद्या सुख में आयुर्दा व्यतीत कराने हारे हैं (तव) सुख उत्पन्न करनेवाले आपकी कृपा से हम लोग (जामयः) ज्ञानवान् सन्तानयुक्त हों, दयायुक्त (त्वम्) आप वैसा प्रबन्ध कीजिये और जैसे (शतिनः) सैकड़ों वा (सहस्रिणः) हजारों प्रशंसित पदार्थविद्या वा कर्म युक्त विद्वान् लोग (व्रतपाम्) सत्य पालनेवाले (सुवीरम्) अच्छे-अच्छे वीर युक्त आपको प्राप्त होकर (रायः) धन को (सम्) (यन्ति) अच्छी प्रकार प्राप्त होते हैं, वैसे आपका आश्रय किये हुए हम लोग भी उन धनों को प्राप्त होवें ॥ १० ॥

    भावार्थ

    जैसे पिता सन्तानों को मान और सत्कार करने के योग्य है, वैसे प्रजाजनों को सभापति राजा है ॥ १० ॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    पदार्थ

    पदार्थ = हे ( अग्ने ) = सबके नेता प्रभो ( त्वं प्रमतिः ) = आप श्रेष्ठ ज्ञानवाले और ( नः पिता असि ) = हमारे पालन पोषण करनेवाले पिता ( वयः कृत् ) = जीवनदाता हैं। ( वयं तव जामय: ) = हम सब आपके बान्धव हैं । हे ( अदाभ्य ) = किसी से न दबनेवाले परमात्मन् ( सुवीरम् ) = उत्तम वीरों से युक्त और ( व्रतपाम् ) = नियमों के रक्षक ( त्वा शतिन: ) = आपको सैकड़ों ( सहस्त्रिणः ) = हज़ारों ( राय: ) = धन ऐश्वर्य ( संयन्ति ) = प्राप्त हैं।

     

    भावार्थ

    भावार्थ = हे परमपिता जगदीश ! आप ही सबको सुबुद्धि प्रदान करते हैं, जीवनदाता और सबके पिता भी आप ही हैं। हम सब आपके बन्धु हैं, आप किसी से दबते नहीं, महासमर्थ होकर भी अपने अटल नियमों के पालन करनेवाले हैं। सहस्रों प्रकार के ऐश्वर्यों के आप ही स्वामी हैं। हम आपकी शरण में आए हैं, हमें सुबुद्धि और अनेक प्रकार का ऐश्वर्य देकर सदा सुखी बनावें, हम सुखी होकर भी आपकी सदा भक्ति करते रहें ।

    इस भाष्य को एडिट करें

    विषय

    फिर वह कैसा है, इस विषय का उपदेश इस मन्त्र में किया है॥

    सन्धिविच्छेदसहितोऽन्वयः

    हे अदाभ्य अग्ने सभाध्यक्ष प्रमतिः त्वं नःअस्माकं पिता पालकः असि त्वं नःअस्माकं वयः कृत् असि तव कृपया वयं जामयः यथा भवेम तथा कुरु यथा च शतिनः सहस्रिणः विद्वांसः मनुष्या व्रतपां सुवीरं त्वाम् आसाद्य रायः धनानि सं यन्ति तथा त्वाम् आश्रित्य वयम् अपि तानि धनानि समिमः॥१०॥ 

    पदार्थ

    हे (अदाभ्य) दभितुं हिंसितुं योग्यानि दाभ्यानि तान्यविद्यमानानि यस्य तत्सम्बुद्धौ=जिनमें निन्दा और हिसा करने योग्य अविद्यमान हैं, [ऐसे उत्तम कर्मयुक्त] (अग्ने) यथायोग्यरचनस्य वेदितः  सभाध्यक्ष=औचित्य के साथ स्थिर रचना कर्म जानने वाले सभाध्यक्ष ! (प्रमतिः) प्रकृष्टा मतिर्मानं यस्य सः=प्रशस्त बुद्धि को प्राप्त हुए, (त्वम्) सर्वस्य सुखस्य प्रादुर्भाविता=समस्त सुख से प्रकट करनेवाले आप, (नः) अस्माकम्=हमारे, (पिता) पालकः=पालन करनेवाले, (असि)=हो, (त्वम्) दयालुः=तुम दयालु, (नः) अस्माकम्=हमें, (वयः)=आयुष्मान्, (कृत्)=करते, (असि)=हो, (तव) सुखजनकस्य=आप सुख देने वाले का, (कृपया)= कृपया, (वयम्) मनुष्याः=मनुष्य, (जामयः) ज्ञानवन्त्यपत्यानि= ज्ञानवान् और सन्तानयुक्त,  (यथा)=जैसे, (भवेम)=हों, (तथा)=वैसे, (कुरु)=करो, (यथा)=जैसे, (च)=और, (शतिनः) शतमसंख्याताः प्रशंसिता विद्याकर्माणि वा विद्यन्ते येषां ते=सैकड़ों प्रशंसित विद्यायुक्त कर्म करने वाले (सहस्रिणः) अत्र उभयत्र प्रशंसार्थ इनिः=हजारों दोनों ओर प्रशंसा योग्य हैं, (विद्वांसः)=विद्वान्, (मनुष्या)=लोग, (व्रतपाम्) यो व्रतं सत्य पाति तम्=सत्य का  पालन करने वाले, (सुवीरम्) शोभना वीरा यस्मिन् येन वा तत्=अच्छे-अच्छे वीर युक्त, (त्वाम्) त्वाम् सर्वपालकम्आसाद्य=आपको सर्वपालक को प्राप्त होकर, (रायः) धनानि=धन को, (सम्) एकीभावे=संयोजन करते हुए, (यन्ति) प्राप्नुवन्ति=प्राप्त होते हैं, (तथा)= वैसे, (त्वाम्) त्वाम् सर्वपालकम्=आप सर्वपालक का (आश्रित्य)=आश्रय किये हुए, (वयम्) मनुष्याः=हम मनुष्य लोग, (अपि)=भी, (तानि)=उन, (धनानि)=धनों को, (समिमः)=प्राप्त होवें ॥१०॥

    महर्षिकृत भावार्थ का भाषानुवाद

    जैसे पिता सन्तानों के लिए सम्मान करने योग्य और पूजनीय होती  है, वैसे  ही प्रजाजनों के लिए सभापति राजा होता  है॥१०॥

    पदार्थान्वयः(म.द.स.)

    हे (अदाभ्य) जिनमें निन्दा और हिसा करने योग्य अविद्यमान हैं, [ऐसे उत्तम कर्मयुक्त] (अग्ने) औचित्य के साथ स्थिर रचना कर्म जानने वाले सभाध्यक्ष ! (प्रमतिः) प्रशस्त बुद्धि को प्राप्त हुए (त्वम्) समस्त सुख के प्रकट करनेवाले आप (नः) हमारे (पिता) पालन करनेवाले (असि) हो। (त्वम्) तुम दयालु (नः) हमें (वयः) दीर्घायु (कृत्+असि) करते हो। (तव) आप सुख देनेवाले (कृपया)  कृपया (वयम्) हम मनुष्य (जामयः) ज्ञानवान् और सन्तानयुक्त (यथा) जैसे (भवेम) हों, (तथा) वैसे (कुरु) करो। (यथा) जैसे (शतिनः) सैकड़ों प्रशंसित विद्यायुक्त कर्म करने वाले (च) और  (सहस्रिणः) हजारों दोनों ओर प्रशंसा योग्य हैं। (विद्वांसः) विद्वान् (मनुष्या) लोग (व्रतपाम्) सत्य का  पालन करने वाले, (सुवीरम्) अच्छे-अच्छे वीरों से युक्त (त्वाम्) आप सर्वपालक को प्राप्त करके (रायः) धनों को, (सम्) संयोजन करते हुए (यन्ति) प्राप्त करते हैं, (तथा)  वैसे ही (त्वाम्)  आप सबके पालन करनेवाले का (आश्रित्य) आश्रय लिये हुए (वयम्) हम मनुष्य लोग (अपि) भी (तानि) उन (धनानि) धनों को (समिमः) प्राप्त करें ॥१०॥ 

    संस्कृत भाग

    पदार्थः(महर्षिकृतः)- (त्वम्) सर्वस्य सुखस्य प्रादुर्भाविता (अग्ने) यथायोग्यरचनस्य वेदितः (प्रमतिः) प्रकृष्टा मतिर्मानं यस्य सः (त्वम्) दयालुः (पिता) पालकः (असि) (नः) अस्माकम् (त्वम्) आयुऽप्रद (वयस्कृत्) यो वयो वृद्धावस्थापर्यन्तं विद्यासुखयुक्तमायुः करोति सः (तव) सुखजनकस्य (जामयः) ज्ञानवन्त्यपत्यानि। जमतीति गतिकर्मसु पठितम् । (निघं०२.१४) अत्र जमुधातोः। इणजादिभ्यः। (अष्टा०३.३.१०८) अनेनेण् प्रत्ययः । जमतेर्वा स्याद् गतिकर्म्मणः। (निरु०३.६) (वयम्) मनुष्याः (सम्) एकीभावे (त्वा) त्वाम् सर्वपालकम् (रायः) धनानि। राय इति धननामसु पठितम् । (निघं०२.१०) (शतिनः) शतमसंख्याताः प्रशंसिता विद्याकर्माणि वा विद्यन्ते येषां ते। (सहस्रिणः) अत्र उभयत्र प्रशंसार्थ इनिः। (सुवीरम्) शोभना वीरा यस्मिन् येन वा तत् (यन्ति) प्राप्नुवन्ति (व्रतपाम्) यो व्रतं सत्य पाति तम् (अदाभ्य) दभितुं हिंसितुं योग्यानि दाभ्यानि तान्यविद्यमानानि यस्य तत्सम्बुद्धौ। अत्र दभेश्चेति वक्तव्यम्। (अष्टा०३.१.१२४) अनेन वार्त्तिकेन दभ इति सौत्राद्धातोर्ण्यत् ॥ १० ॥
    विषयः- पुन सः कीदृश इत्युपदिश्यते ॥

    अन्वयः- हे अदाभ्याग्ने सभाध्यक्ष प्रमतिस्त्वं नोऽस्माकं पिता पालकोऽसि त्वं नोऽस्माकं वयःकृदसि तव कृपया वयं जामयो यथा भवेम तथा कुरु यथा च शतिनः सहस्रिणो विद्वांसो मनुष्या व्रतपां सुवीरं त्वामासाद्य रायो धनानि संयन्ति, तथा त्वामाश्रित्य वयमपि तानि धनानि समिमः॥१०॥

    भावार्थः(महर्षिकृतः)- यथा पिता सन्तानैर्माननीयः पूजनीयश्चास्ति, तथा प्रजाजनैस्सभापती राजास्ति॥१०॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    विषय

    सुवीर - व्रतपा

    पदार्थ

    १. हे (अग्ने) - अग्रणी प्रभो ! (त्वं प्रमतिः) - आप प्रकृष्ट मतिवाले हो - आपका दिया हुआ वेदज्ञान सर्वोत्कृष्ट ज्ञान है , (त्वं नः पिता असि) - आप ही इस ज्ञान को देकर हमारे रक्षण करनेवाले पिता हैं । इस रक्षण के द्वारा (वयः कृत्) - आप हमारे उत्कृष्ट जीवन के कारणभूत हो । (वयम्) - हम (तव जामयः) - आपके ही तो बन्धुभूत हैं , अर्थात् आप ही हमारे 'आचार्य , पिता , जीवनदाता व बन्धु' सब - कुछ हो । आपने ही तो हमारा पालन - पोषण व शिक्षण करना है । 

    २. इस प्रार्थना को सुनकर प्रभु कहते हैं कि हे (अदाभ्य) - वासनाओं से हिंसित न होनेवाले जीव ! (सुवीरम्) - उत्कृष्ट वीरतावाले तथा (व्रतपाम्) - व्रत का पालन करनेवाले अथवा (शतिनः) - शतसंख्यायुक्त व (सहस्त्रिणः) - सहस्त्रसंख्यायुक्त (रायः) - धन - सम्पत्ति सम्यक् प्राप्त होते हैं अथवा (शतिनः) - सौ वर्ष तक चलनेवाले जीवन के कारणभूत तथा (सहस्त्रिणः) - सदा आनन्द को प्राप्त करानेवाले धन इस 'सुवीर , व्रतपा' को प्राप्त होते हैं । 

    ३. जीव ने प्रार्थना की है कि हे प्रभो ! आप ही मेरे सब - कुछ हो । प्रभु ने उत्तर दिया कि तू [क] वासनाओं से अहिंसित बन , [ख] उत्तम वीर बन - वासनाओं के विनष्ट होने पर वीर्यरक्षण से तू वीर बनेगा ही । वीर बनकर व्रतों का पालन करनेवाला हो । ऐसा होने पर तुझे आजीवन आनन्दप्रद धन - सम्पत्तियाँ प्राप्त होंगी । 

    भावार्थ

    भावार्थ - 'सुवीर व व्रतपा' सदा शक्तिशाली बनता है । यह प्रभु को ही पिता , आचार्य व बन्धु मानता है । 

    इस भाष्य को एडिट करें

    विषय

    आचार्य के कर्त्तव्य । पक्षान्तर में—देह में स्थित प्रजोत्पादक वीर्य का वर्णन ।

    भावार्थ

    हे (अग्ने) ज्ञानवन् आचार्य! परमेश्वर! राजन्! (त्वम्) तू (नः) हमारा (पिता असि) पिता के समान उत्पादक और पालक है। (त्वं नः वयःकृत्) तू हममें जीवन बल और ज्ञान का देने वाला है। (वयम्) हम सब (तव) तेरे (जामयः) बन्धु या सन्तान के समान हैं। हे (अदाभ्य) अतिप्रशंसनीय! सदा आदरणीय! (शतिनः) सैकड़ों और (सहस्रिणः) हज़ारों विद्या, कर्म सुख आदि से युक्त (रायः) ऐश्वर्य (व्रतपाम् त्वा) व्रतों के पालक, व्रतपति, तुझको (यन्ति) प्राप्त हैं। आचार्य उत्तम ज्ञानी होने से ‘प्रमति’ विद्या जन्म के दाता होने से ‘पिता’ ब्रह्मचर्य द्वारा, वीर्य पालक और ज्ञान देने से ‘वयःकृत्’ है। शिष्यों में वह विद्या के बीज बोने से शिष्य उसके ‘जामि’ उत्तम फलोत्पादक भूमियों के समान, स्नेह से बन्धु और पुत्र के समान हैं। सैकड़ों हज़ारों गौ आदि से युक्त ऐश्वर्य उसको दक्षिणा में प्राप्त हों। इसी प्रकार राजा उत्तम शत्रुस्तम्भक, पालक, बलप्रद है। प्रजा उसकी ऐश्वर्यजन भोगभूमियें हैं उस उत्तम वीर को सहस्रों ऐश्वर्य प्राप्त हों। उत्पादक वीर्य के पक्ष में भी स्पष्ट है। वह जीवनवृद्धि कारक होने से ‘वयःकृत्’ है। ये समस्त सैकड़ों गृहस्थ-सुख वीर्यवान् पुरुष को प्राप्त होते हैं। इति त्रयस्त्रिंशो वर्गः॥

    टिप्पणी

    missing

    ऋषि | देवता | छन्द | स्वर

    हिरण्यस्तूप आंङ्गिरस ऋषिः ॥ अग्निर्देवता ॥ १–७, ९–१५, १७ जगत्यः । ८, १६, १८ त्रिष्टुभः । अष्टादशर्चं सूक्तम् ॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    मराठी (1)

    भावार्थ

    जसा पिता संतानांना माननीय व पूजनीय असतो तसे प्रजेला राजा असतो. ॥ १० ॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    इंग्लिश (3)

    Meaning

    Agni, light of the world, you are the power of exalted knowledge. You are our father and protector. You are the giver of life for us, life ever new. We are your children of enlightenment. The wealths of the world in hundred forms in a thousand streams flow unto you, lord inviolable, bravest of the brave, observer and protector of the laws of life and nature.

    इस भाष्य को एडिट करें

    Subject of the mantra

    Then, what kind of He is? This subject has been preached in this mantra.

    Etymology and English translation based on Anvaya (logical connection of words) of Maharshi Dayanad Saraswati (M.D.S)-

    He=O! (adābhya)= in whom there is nothing to criticize and abuse, such a person with good deeds, (agne)=Chairman, who know stable creation work with justification, (pramatiḥ) =who has attained excellent wisdom, (tvam)=you are the revealer of all happiness, (naḥ)=our, (pitā)=who nourishes us, (asi)=are, (tvam)=you knd, (naḥ)=to us, (vayaḥ)=having long life,(kṛt+asi)=do, (tava)=of you pleaser, (kṛpayā)=please (vayam)=we human beings, (jāmayaḥ)=knowledgeable and having descendants, (yathā)=as, (bhavema)=be, (tathā)=in the same way, (kuru)=do, (ca)=and, (yathā)=as, (śatinaḥ)=Hundreds of acclaimed scholars, (sahasriṇaḥ)=Thousands are worthy of praise on both sides, (vidvāṃsaḥ)=scholar, (manuṣyā)=persons, (vratapām)=those who follow the truth, (suvīram)=of good heroes (tvām)=by getting you the all protector, (rāyaḥ)=to the wealths, (sam)= combining, (yanti)=receive, (tathā) =in the same way, (tvām)=who nourishes you all, (āśritya)=having taken the shelter, (vayam)=we human beings, (api)=also, (tāni)=to those, (dhanāni)= to money, (samimaḥ)=receive.

    English Translation (K.K.V.)

    O well-versed speaker of the assembly! In whom there is nothing to criticize and abuse, such a well-mannered; who knows the work of creation with propriety. You are the one who nourishes us, who reveals all the happiness that has been attained by an expansive intellect. You kindly bless us with long life. You, the giver of happiness, please do as we human beings are knowledgeable and having descendants. As, there are hundreds of admired scholars and thousands who are worthy of praise on both sides. The learned people, who follow the truth, with good heroes, by attaining you who nourishes all, attain wealth combining together, similarly we human beings, take shelter of the one who obeys all of you, should also get those wealth.

    TranslaTranslation of gist of the mantra by Maharshi Dayanandtion of gist of the mantra by Maharshi Dayanand

    As, the father is worthy of respect and worship for the descendants, similarly the chairman, the king for the subjects.

    इस भाष्य को एडिट करें

    Subject [विषय - स्वामी दयानन्द]

    How is He (God) is told in the tenth Mantra.

    Translation [अन्वय - स्वामी दयानन्द]

    O inviolable enlightened president of the council of ministers thou art of exalted wisdom. Thou being kindhearted art our father. Thou art giver of new life to us endowed with knowledge and happiness. By thy grace, may we be like thy good children endowed with knowledge. As hundreds and thousands of highly learned persons obtain good wealth having approached thee who art very brave and observer of truth and other vows, so let us also acquire much wealth of all kinds.

    Commentator's Notes [पदार्थ - स्वामी दयानन्द]

    N/A

    Purport [भावार्थ - स्वामी दयानन्द]

    As a father is to be honored and revered by his

    Translator's Notes

    Rishi Dayananda explains मधु as मधुरगुणविशिष्टं विज्ञानम् for it is derived from मन्- ज्ञाने मनेर्धश्छन्दसि ( उणादि० २.११६ ) मन्यते बुध्य ते यत् येन या तद् मधु Sweet knowledge क्षदसे has been interpreted by the Rishi as अविधारोगान्धकारविनाशकबलाय as the word is derived from क्षदति :- शकजीकरणार्थ: In Apte's well-known Sanskrit-English Dictionary, we find the following note on Ved. To cut, to kill, to consume. So Rishi Dayananda's interpretation is substantiated by the root-meaning.

    इस भाष्य को एडिट करें

    बंगाली (1)

    পদার্থ

    ত্বমগ্নে প্রমতিস্ত্বং পিতাসি নস্ত্বং বয়স্কৃত্তব জাময়ো বয়ম্ ।

    সং ত্বা রায়ঃ শতিনঃ সং সহস্রিণঃ সুবীরং যন্তি ব্রতপামদাভ্য।।৩১।।

    (ঋগ্বেদ ১।৩১।১০)

    পদার্থঃ হে (অগ্নে) সকলের নেতা পরমেশ্বর! (ত্বম্ প্রমতিঃ) তুমি শ্রেষ্ঠ জ্ঞানযুক্ত, (ত্বম্ নঃ পিতা অসি) তুমি আমাদের পালন ও পোষণকারী পিতা, (ত্বং বয়ঃ কৃৎ) তুমিই জীবনদাতা। (বয়ম্ তব জাময়ঃ) আমরা সকলে তোমার বান্ধব। হে (অদাভ্য) অদমনীয় পরমাত্মা! (সুবীরম্) উত্তম বীরযুক্ত এবং (ব্রতপাম্) নিয়মের রক্ষক (ত্বা শতিনঃ) তোমার শত ও (সহস্রিণঃ) হাজারো (রায়ঃ) ধন ঐশ্বর্য (সং য়ন্তি) সম্যকভাবে প্রাপ্ত হই।

     

    ভাবার্থ

    ভাবার্থঃ হে পরমপিতা জগদীশ! তুমিই সকলকে সুবুদ্ধি প্রদান করে থাকো, জীবনদাতা এবং সকলের পিতাও তুমি। তুমি আমাদের সকলের বন্ধু, তুমি অদম্য, সর্বশক্তিমান। মহাসামর্থ্যযুক্ত হয়েও তুমি নিয়মে অটল অবিচল। সহস্র প্রকার ঐশ্বর্যের তুমিই স্বামী। আমরা তোমার শরণাগত। আমাদের সুবুদ্ধি ও অনেক প্রকার ঐশ্বর্য দিয়ে সদা সুখী করো, সুখী হয়েও তোমাকে আমরা সর্বদা ভক্তি করতে থাকব।।৩১।।

     

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top