अन्वयः - यथा सुमेधा देवो विद्वान् देवान् यजतु तथा होता पावकोऽर्हन्नग्निरस्ति। यथा पृथिव्यां निहितः समिद्धः प्रत्यङ्ङग्निर्विश्वानि भुवनान्यस्थात् तथा प्रदिवो विद्वान् भवेत् ॥१॥

पदार्थः -
(समिद्धः) सम्यक् प्रदीप्तः (अग्निः) पावकः (निहितः) धृतः (पृथिव्याम्) भूमौ (प्रत्यङ्) प्रत्यञ्चतीति (विश्वानि) सर्वाणि (भुवनानि) भूगोलानि (अस्थात्) तिष्ठति (होता) आदाता (पावकः) पवित्रकरः (प्रदिवः) प्रकृष्टा द्यौः प्रकाशिता विद्या यस्य (सुमेधाः) शोभना मेधा प्रज्ञा यस्य सः (देवः) दिव्यः (देवान्) विदुषः (यजतु) सङ्गच्छतु (अग्निः) वह्निः (अर्हन्) सत्कुर्वन् ॥१॥

भावार्थः - अत्र वाचकलुप्तोपमालङ्कारः। यद्यत्रेश्वरोऽग्निं न रचयेत्तर्हि कोऽपि प्राणी सुखमाप्तुं न शक्नुयात् तथा विद्वान् विदुषः सत्कुर्यात्तथाऽन्येऽपि सत्कुर्युः ॥१॥

Bhashya Acknowledgment

Meaning -
Agni, light and fire of life and all existence, is established in action on and in the earth. It abides in and by all regions of the universe, each one of them, directly, immediately and positively. It is the sacred fire that carries on the yajna of the universe, giving, receiving and giving again in the cycle of cosmic dynamics. It is ‘pavaka’, refiner, purifier and sanctifier. It is bright and blazing, innately intelligent, guiding and directing the onward march of life.$May Agni, in its own right of its nature and Dharma, bright and ever giving as the Divinity, abide by all the divinities of nature and humanity, holy powers all, and, together with them, carry on the cycle of life in existence.$(Swami Dayananda interprets Agni symboli- cally, in an open-ended applied manner in the human context: Agni is the scholar, teacher, researcher, ruler, producer, worker, in fact any power human or natural, creatively working for life and helping humanity and the environment for the progress of all living beings in the service of God.)

Bhashya Acknowledgment

भावार्थ - या मंत्रात वाचकलुप्तोपमालंकार आहे. ईश्वराने या जगात अग्नी निर्माण केला नसता तर कोणताही प्राणी सुखी झाला नसता. जसा विद्वान विद्वानांचा सत्कार करतो तसे इतर लोकांनीही विद्वानांचा सत्कार करावा. ॥ १ ॥

Bhashya Acknowledgment