Loading...
ऋग्वेद मण्डल - 5 के सूक्त 6 के मन्त्र
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
मण्डल के आधार पर मन्त्र चुनें
अष्टक के आधार पर मन्त्र चुनें
  • ऋग्वेद का मुख्य पृष्ठ
  • ऋग्वेद - मण्डल 5/ सूक्त 6/ मन्त्र 2
    ऋषिः - वसुश्रुत आत्रेयः देवता - अग्निः छन्दः - पङ्क्तिः स्वरः - पञ्चमः

    सो अ॒ग्निर्यो वसु॑र्गृ॒णे सं यमा॒यन्ति॑ धे॒नवः॑। समर्व॑न्तो रघु॒द्रुवः॒ सं सु॑जा॒तासः॑ सू॒रय॒ इषं॑ स्तो॒तृभ्य॒ आ भ॑र ॥२॥

    स्वर सहित पद पाठ

    सः । अ॒ग्निः । यः । वसुः॑ । गृ॒णे । सम् । यम् । आ॒ऽयन्ति॑ । धे॒नवः॑ । सम् । अर्व॑न्तः । र॒घु॒ऽद्रुवः॑ । सम् । सु॒ऽजा॒तासः॑ । सू॒रय । इष॑म् । स्तो॒तृऽभ्यः॑ । आ । भ॒र॒ ॥


    स्वर रहित मन्त्र

    सो अग्निर्यो वसुर्गृणे सं यमायन्ति धेनवः। समर्वन्तो रघुद्रुवः सं सुजातासः सूरय इषं स्तोतृभ्य आ भर ॥२॥

    स्वर रहित पद पाठ

    सः। अग्निः। यः। वसुः। गृणे। सम्। यम्। आऽयन्ति। धेनवः। सम्। अर्वन्तः। रघुऽद्रुवः। सम्। सुऽजातासः। सूरयः। इषम्। स्तोतृऽभ्यः। आ। भर ॥२॥

    ऋग्वेद - मण्डल » 5; सूक्त » 6; मन्त्र » 2
    अष्टक » 3; अध्याय » 8; वर्ग » 22; मन्त्र » 2
    Acknowledgment

    संस्कृत (1)

    विषयः

    पुनस्तमेव विषयमाह ॥

    अन्वयः

    हे विद्वन् ! यो वसुर्यं धेनवः समायन्ति यं रघुद्रुवोऽर्वन्तः समायन्ति यं सुजातासः सूरयः समायन्ति यमहं गृणे सोऽग्निस्तत्प्रयोगेन स्तोतृभ्य इषमा भर ॥२॥

    पदार्थः

    (सः) (अग्निः) (यः) (वसुः) द्रव्यस्वरूपः (गृणे) स्तौमि (सम्) (यम्) (आयन्ति) आगच्छन्ति (धेनवः) वाचः (सम्) (अर्वन्तः) वेगवन्तः (रघुद्रुवः) ये लघु द्रवन्ति ते (सम्) (सुजातासः) सम्यक् प्रसिद्धाः (सूरयः) विद्वांसः (इषम्) (स्तोतृभ्यः) अध्यापकेभ्यः (आ) (भर) ॥२॥

    भावार्थः

    हे मनुष्या ! भवन्तोऽग्न्यादिपदार्थविज्ञानेन पण्डिता भूत्वाऽध्यापकेभ्य ऐश्वर्य्यमुन्नयन्तु ॥२॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    हिन्दी (3)

    विषय

    फिर उसी विषय को कहते हैं ॥

    पदार्थ

    हे विद्वन् ! (यः) जो (वसुः) धनरूप (यम्) जिसको (धेनवः) वाणियाँ (सम्, आयन्ति) अच्छे प्रकार प्राप्त होती हैं और जिसको (रघुद्रुवः) थोड़ा दौड़नेवाले (अर्वन्तः) वेगवान् पदार्थ (सम्) अच्छे प्रकार प्राप्त होते हैं और जिसको (सुजातासः) उत्तम प्रकार प्रसिद्ध (सूरयः) विद्वान् जन (सम्) अच्छे प्रकार प्राप्त होते हैं और जिसकी मैं (गृणे) प्रशंसा करता हूँ (सः) वह (अग्निः) अग्नि है, उसके प्रयोग से (स्तोतृभ्यः) अध्यापकों के लिये (इषम्) अन्न को (आ, भर) सब प्रकार धारण कीजिये ॥२॥

    भावार्थ

    हे मनुष्यो ! आप लोग अग्नि आदि पदार्थ के विज्ञान से चतुर होकर अध्यापकों के लिये ऐश्वर्य्य की प्राप्ति कराइये ॥२॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    विषय

    विश्पति उसके कर्तव्य

    भावार्थ

    भा०- ( यः वसुः ) जो स्वयं आचार्य के अधीन रहकर ब्रह्मचर्य का पालन करता और जो विद्वान् अपने अधीन अन्यों को यम नियम से बसाता है, ( यम् धेनवः सम् आयन्ति ) जिसको प्रजागण गौओं के तुल्य समृद्ध और एकत्र होकर प्राप्त होते हैं (यं रघुद्रुवः अर्वन्तः सम् ) जिसको वेग से जाने वाले अश्व और अश्वारोही गण एक साथ मिलकर प्राप्त होते हैं और ( सुजातासः सूरयः) उत्तम प्रकार से विद्या आदि शुभ गुणों में विख्यात विद्वान् भी मिलकर (यं सम् आयन्ति ) जिसका सत्संग करते हैं (सः अग्निः ) वह नायक, अग्रणी, ज्ञान का प्रकाशक मार्ग में अग्नि के तुल्य तेजस्वी पुरुष 'अग्नि' है । हे ऐसे नायक पुरुष ! तू ( स्तोतृभ्यः ) विद्वान् पुरुषों को (इषम् आ भर ) अन्नादि इच्छायोग्य पदार्थ प्राप्त करा अथवा हे मनुष्य ! तू ऐसे उपदेष्टा विद्वानों के लिये अन्नादि पदार्थ आदरपूर्वक ला, उनका सत्कार कर ।

    टिप्पणी

    missing

    ऋषि | देवता | छन्द | स्वर

    वसुश्रुत आत्रेय ऋषिः ॥ अग्निदेवता ॥ छन्द:- १, ८, ९ निचृत्पंक्ति: । २, ५ पंक्ति: । ७ विराट् पंक्ति: । ३, ४ स्वराड्बृहती । ६, १० भुरिग्बृहती ॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    विषय

    सुजात सूरियों का सम्पर्क

    पदार्थ

    [१] (सः) = वह (अग्निः) = प्रगतिशील जीव है (यः) = जो कि (वसुः) = अपने निवास को उत्तम बनाता है और औरों के निवास का कारण बनता है। (यम्) = जिसको (धेनवः) = ज्ञानदुग्ध को देनेवाली वेदवाणी रूप गौवें (सं आयन्ति) = सम्यक् प्राप्त होती हैं। जिसको (रघुद्रुवः) = शीघ्र गमनवाले, क्रियाओं को स्फूर्ति से करनेवाले (अर्वन्तः) = इन्द्रियाश्व (सम्) = सम्यक् प्राप्त होते हैं। [२] यह अग्नि ही (गृणे) = स्तुत होता है, प्रशंसनीय होता है, जिसे कि (सुजातास:) = उत्तम कुलों में जन्म लेनेवाले अथवा उत्तम विकासवाले (सूरयः) = ज्ञानी पुरुष (सम्) = प्राप्त होते हैं, जिसका उठना-बैठना कुलीन व गुण सम्पन्न ज्ञानी पुरुषों के साथ होता है। वस्तुतः ये ही पुरुष प्रभु के सच्चे स्तोता होते हैं । हे प्रभो ! आप (स्तोतृभ्यः) = इन स्तोताओं के लिये (इषम्) = प्रेरणा को आभर प्राप्त कराइये ।

    भावार्थ

    भावार्थ- अग्नि वह है जो वसु है, जिसे ज्ञानदुग्धदात्री वेदवाणीरूप धेनुएँ प्राप्त होती हैं, जिसकी कर्मेन्द्रियाँ शीघ्र गतिवाली हैं, जिसका उठना-बैठना कुलीन ज्ञानी पुरुषों के साथ है। इन्हें ही प्रभु प्रेरणा प्राप्त होती है।

    इस भाष्य को एडिट करें

    मराठी (1)

    भावार्थ

    हे माणसांनो! तुम्ही अग्नी इत्यादी पदार्थ विज्ञान जाणून, चतुर बनून अध्यापकांना ऐश्वर्यवान बनवा ॥ २ ॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    इंग्लिश (2)

    Meaning

    That is Agni which is the abiding power, pervasive and moving force, and that is what I study and celebrate. The cows and horses, stars and planets and the rays of light, and sound and word come from, move by and go unto it, from which and into which and by which the slow moving ones move and function; and by which and toward which brave and eminent scholars rise to fame and create and produce the wealth of food and energy for the celebrants and supplicants.

    इस भाष्य को एडिट करें

    Subject [विषय - स्वामी दयानन्द]

    The same subject of Agni is described.

    Translation [अन्वय - स्वामी दयानन्द]

    O learned person! Agni is a useful item like wealth. It is described in various speeches. To its knower come speedy steeds. Distinguished scientists come to carry on researches on it. It is this Agni (electricity etc.) the properties of which I praise (describe). By using it methodically, bring food and other requisite articles for the teachers of this science.

    Commentator's Notes [पदार्थ - स्वामी दयानन्द]

    N/A

    Purport [भावार्थ - स्वामी दयानन्द]

    O men! become great scholars or scientists through the knowledge of Agni and other articles and make teachers also prosperous, thus increase their wealth.

    Foot Notes

    (वसुः) द्रव्यस्वरूपः । = An article, a sbustance, wealth. (धनेवः) वाचः। धेनुरिति वान्गनाम(NG 1,11)। = Speeches. (सूरयः) विद्वान्स:। सूरिरीति स्तोतृनाम (NG 3,16) यथार्थरूपेण स्तोता विद्वानेव भवितुमर्हतीत्यर्थं = Scholars.

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top