ऋग्वेद - मण्डल 7/ सूक्त 79/ मन्त्र 4
ताव॑दुषो॒ राधो॑ अ॒स्मभ्यं॑ रास्व॒ याव॑त्स्तो॒तृभ्यो॒ अर॑दो गृणा॒ना । यां त्वा॑ ज॒ज्ञुर्वृ॑ष॒भस्या॒ रवे॑ण॒ वि दृ॒ळ्हस्य॒ दुरो॒ अद्रे॑रौर्णोः ॥
स्वर सहित पद पाठताव॑त् । उषः॑ । राधः॑ । अ॒स्मभ्य॑म् । रा॒स्व॒ । याव॑त् । स्तो॒तृऽभ्यः॑ । अर॑दः । गृ॒णा॒ना । याम् । त्वा॒ । ज॒ज्ञुः । वृ॒ष॒भस्य॑ । रवे॑ण । वि । दृ॒ळ्हस्य॑ । दुरः॑ । अद्रेः॑ । औ॒र्णोः॒ ॥
स्वर रहित मन्त्र
तावदुषो राधो अस्मभ्यं रास्व यावत्स्तोतृभ्यो अरदो गृणाना । यां त्वा जज्ञुर्वृषभस्या रवेण वि दृळ्हस्य दुरो अद्रेरौर्णोः ॥
स्वर रहित पद पाठतावत् । उषः । राधः । अस्मभ्यम् । रास्व । यावत् । स्तोतृऽभ्यः । अरदः । गृणाना । याम् । त्वा । जज्ञुः । वृषभस्य । रवेण । वि । दृळ्हस्य । दुरः । अद्रेः । और्णोः ॥ ७.७९.४
ऋग्वेद - मण्डल » 7; सूक्त » 79; मन्त्र » 4
अष्टक » 5; अध्याय » 5; वर्ग » 26; मन्त्र » 4
Acknowledgment
अष्टक » 5; अध्याय » 5; वर्ग » 26; मन्त्र » 4
Acknowledgment
भाष्य भाग
संस्कृत (1)
पदार्थः
(उषः) हे ज्ञानस्वरूप परमात्मन् ! (अस्मभ्यम्) अस्मदर्थम् (अरदः) आदौ (तावत् राधः रास्व) तावत् धनं प्रयच्छ (यावत्) यावता वयं (गृणाना) त्वां गृणतः (स्तोतृभ्यः) स्तोतॄन् विदुषः प्रसादयेम (याम् त्वा) यं त्वां (वृषभस्य रवेण जज्ञुः) वृषभवत् उच्चस्वरेण प्रकटयन्ति स्तुवन्ति, तथा चास्मभ्यं (दृळ्हस्य दुरः अद्रेः) दृढतायुक्तानतिकठिनमार्गान् (वि) सम्यक् (और्णोः) विवृतान् कुरु ॥४॥
हिन्दी (3)
पदार्थ
(उषः) हे ज्ञानस्वरूप परमात्मन् ! (अस्मभ्यं) हमलोगों को (अरदः) प्रथम (तावत् राधः रास्व) उतना धन प्रदान करें, (यावत्) जितने से हम (गृणाना) आपको ग्रहण करनेवाले (स्तोतृभ्यः) स्तोता विद्वानों को प्रसन्न कर सकें, (यां त्वा) जो आपको (वृषभस्य रवेण जज्ञुः) वृषभ के समान उच्चस्वर से प्रकट कर रहे हैं अर्थात् आपकी स्तुति करते हैं और हमारे लिये (दृळ्हस्य दुरः अद्रेः) दृढ़तायुक्त कठिन से कठिन मार्गों को (वि) भली-भाँति (और्णोः) खोल दें ॥४॥
भावार्थ
हे सर्वपालक भगवन् ! आप हमको ऐश्वर्य्यसम्पन्न करें, जिससे हम अपने वेदवेत्ता स्तोता आदि विद्वानों को प्रसन्न करें, जो हमारे प्रति आपकी स्तुति उच्चस्वर से वर्णन करते हैं, या यों कहो कि परमात्मस्तुति-कीर्तन करते हुए हमको आपकी उपासना में प्रवृत्त करते हैं। हे भगवन् ! आप हममें ऐसी शक्ति प्रदान करें कि कठिन से कठिन मार्गों के द्वारों को खोलकर आपका दर्शन कर सकें ॥४॥
विषय
मेध-विद्युत् वत् पुरुष स्त्री की स्थिति ।
भावार्थ
जिस प्रकार 'उषस्' अर्थात् अति कान्तियुक्त विद्युत् को ( वृषभस्य रवेण) वर्षणशील मेघ के घोर गर्जन के साथ ही ( जज्ञु: ) जानते हैं, और वह ( दृढस्य अद्रेः दुरः वि और्णोत् ) दृढ़ मेघ या पर्वतादि के भी जलावरोधक मार्गों को खोल देती हैं उसी प्रकार हे विदुषि ! वधू ! ( यां त्वा ) जिस तुझको ( वृषभस्य ) उत्तम पुरुष के ( रवेण ) उपदेश या नाम शब्द से लोग ( जज्ञु: ) जान लेते हैं और जो वह तू ( दृढस्य अद्रेः ) दृढ़ 'अद्रि' अर्थात् पर्वतवत् विशाल भवन के ( दुरः ) नाना द्वारों को (वि और्णों:) उद्घाटन कर, तू बड़े गृहपति की स्वामिनी हो । और ( यावत् ) जितना तू ( गृणाना ) स्तुतियुक्त होकर ( स्तोतृभ्यः अरदः ) स्तोता, विद्वानों को देवे ( तावत् राधः) उतना ही धन (अस्मभ्यं ) हमें भी प्रदान कर । अर्थात् स्त्री विद्वानों और बन्धु वान्धवों का बराबर सत्कार किया करे ।
टिप्पणी
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर
वसिष्ठ ऋषिः॥ उषा देवता॥ छन्दः—१, ४ निचृत् त्रिष्टुप्। २, ३ विराट् त्रिष्टुप् । ५ आर्ची स्वराट् त्रिष्टुप्॥ पञ्चर्चं सूक्तम् ॥
विषय
गृह स्वामिनी
पदार्थ
पदार्थ- जैसे 'उषस्' अर्थात् कान्तियुक्त विद्युत् को (वृषभस्य रवेण) = वर्षणशील मेघ के घोर गर्जन के साथ ही (जज्ञुः) = जानते हैं और वह (दृढस्य अद्रेः दुरः वि और्णोत्) = दृढ़ मेघ पर्वतादि के जलावरोधक मार्गों को खोल देती हैं वैसे ही हे विदुषी वधू! (यां त्वा) = जिस तुझको (वृषभस्य) = उत्तम पुरुष के (रवेण) = उपदेश या नाम शब्द से लोग (जज्ञुः) = जान लेते हैं वह तू (दृढस्य अद्रेः) = दृढ़ 'अद्रि' अर्थात् पर्वतवत् विशाल भवन के (दुर:) = नाना द्वारों को (वि और्णो:) = उद्घाटन कर, तू गृहपति की स्वामिनी हो और (यावत्) = जितना तू (गृणाना) = स्तुतियुक्त होकर (स्तोतृभ्यः अरदः) = विद्वानों को देवे (तावत् राधः) = उतना ही धन (अस्मभ्यं) हमें प्रदान कर ।
भावार्थ
भावार्थ-विदुषी वधू अपने श्रेष्ठ गुणों व कर्मों से इतनी विख्यात होवे कि लोग उसके नाम से परिचित हो जावें। वह अपने घर की स्वामिनी होकर परोपकार में दान देवे।
इंग्लिश (1)
Meaning
O dawn of the light of divinity, give us ample wealth and competence for the good life, as much as you grant to the devout celebrants who have adored you since eternity and known you by the roar of thunder, the shower of clouds, and the bellowing of the bull, when you open the caves of mighty mountains and clouds and unveil the folds of darkness from over the light of the sun.
मराठी (1)
भावार्थ
हे सर्व पालक भगवान! तू आम्हाला ऐश्वर्यसंपन्न कर. त्यामुळे आम्हाला आमच्या विद्वान स्तोत्यांना प्रसन्न करता यावे. ते आमच्यासमोर तुझी उच्च स्वराने स्तुती करतात किंवा परमात्मा स्तुती कीर्तन करीत तुझ्या उपासनेत प्रवृत्त करतात. हे भगवान! तू आम्हाला अशी शक्ती दे की, दुर्गम मार्गाची द्वारे उघडून तुझे दर्शन करू शकावे. ॥४॥
Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal