ऋग्वेद - मण्डल 8/ सूक्त 86/ मन्त्र 1
ऋषि: - कृष्णो विश्वको वा कार्ष्णिः
देवता - अश्विनौ
छन्दः - विराड्जगती
स्वरः - निषादः
उ॒भा हि द॒स्रा भि॒षजा॑ मयो॒भुवो॒भा दक्ष॑स्य॒ वच॑सो बभू॒वथु॑: । ता वां॒ विश्व॑को हवते तनूकृ॒थे मा नो॒ वि यौ॑ष्टं स॒ख्या मु॒मोच॑तम् ॥
स्वर सहित पद पाठउ॒भा । हि । द॒स्रा । भि॒षजा॑ । म॒यः॒ऽभुवा॑ । उ॒भा । दक्ष॑स्य । वच॑सः । ब॒भू॒वथुः॑ । ता । वा॒म् । विश्व॑कः । ह॒व॒ते॒ । त॒नू॒ऽकृ॒थे । मा । नः॒ । वि । यौ॒ष्ट॒म् । स॒ख्या । मु॒मोच॑तम् ॥
स्वर रहित मन्त्र
उभा हि दस्रा भिषजा मयोभुवोभा दक्षस्य वचसो बभूवथु: । ता वां विश्वको हवते तनूकृथे मा नो वि यौष्टं सख्या मुमोचतम् ॥
स्वर रहित पद पाठउभा । हि । दस्रा । भिषजा । मयःऽभुवा । उभा । दक्षस्य । वचसः । बभूवथुः । ता । वाम् । विश्वकः । हवते । तनूऽकृथे । मा । नः । वि । यौष्टम् । सख्या । मुमोचतम् ॥ ८.८६.१
ऋग्वेद - मण्डल » 8; सूक्त » 86; मन्त्र » 1
अष्टक » 6; अध्याय » 6; वर्ग » 9; मन्त्र » 1
Acknowledgment
अष्टक » 6; अध्याय » 6; वर्ग » 9; मन्त्र » 1
Acknowledgment
पदार्थ -
हे (दस्रा) रोग इत्यादि विघ्न मिटाने वाले, (भिषजा) रोगादि से डरे लोगों की रक्षा करने वाले, (मयोभुवा) सुखदाता (उभा) दोनों, प्राण व अपान नामक दिव्य गुणियो! (हि) निश्चय ही तुम (दक्षस्य) समाहितचित या एकाग्र, दृढ़ चेता के (वचसा-वचसि) कहने में (बभूवथुः) रहते हो; (ता वाम्) उन तुम दोनों की, (विश्वकः) सब पर कृपा करने वाला विद्वान् (भिषक् तनु कृधे) देह की रक्षा हेतु (हवते) वन्दना करता है--तुम्हारे गुणों का वर्णन करता हुआ उनका अध्ययन करता है। (नः मा वियौष्टम्) तुम दोनों हमसे अलग न होवो; (सख्या) अपनी मित्रता से हमें (मा मुमोचतम्) मुक्त न करो॥१॥
भावार्थ - शरीर स्वस्थ रखने हेतु मानव के प्राण व अपान ही उसके तथा उसकी इन्द्रियों (देवों) के वैद्य हैं; ध्यान से उनकी गति की जाँच करते रहें; मनुष्य ऐसा प्रयत्न करे कि वे सदैव उसके मित्र एवं उपकारी बने रहें। प्राण व अपान शरीर में ग्रहण (आदान) तथा विसर्जन की क्रियायें हैं; ये जब तक शरीर की सखा हैं, शरीर स्वस्थ रहता है॥१॥
Bhashya Acknowledgment
Meaning -
Both of you, Ashvins, nature’s complementary powers of efficacy, are destroyers of suffering, physicians, health givers for peace, and both of you abide by and honour the word of the specialist in the field of health and medicine. The all-prevading spirit of health calls on you to restore the body’s health and efficiency. Pray forsake us not, deprive us not of your natural friendship and organismic companionship in matters of health, release us from pain and suffering.
Bhashya Acknowledgment
भावार्थ - शरीर स्वस्थ ठेवण्यासाठी माणसाचे प्राण व अपानच त्याचे व त्याच्या इंद्रियांचे (देवांचे ) वैद्य आहेत. लक्षपूर्वक त्यांच्या गतीचा शोध घेतला पाहिजे. माणसाने असा प्रयत्न करावा, की ते सदैव त्याचे मित्र व उपकारक बनावेत. प्राण व अपान शरीरात ग्रहण (आदान) व विसर्जनाच्या क्रिया आहेत. हे जोपर्यंत शरीराचे मित्र आहेत तोपर्यंत शरीर स्वस्थ राहते. ॥१॥
Bhashya Acknowledgment
Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Dhiman
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal
Bhashya Acknowledgment
No data
Bhashya Acknowledgment
Book Scanning By:
N/A
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Sri Durga Prasad Agarwal, Smt. Nageshwari, & Sri Arnob Ghosh
Donation for Typing/OCR By:
Committed by Sri Navinn Seksaria
First Proofing By:
Pending
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
Pending
Databasing By:
Sri Virendra Agarwal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal
Bhashya Acknowledgment
Book Scanning By:
N/A
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Dhiman
Donation for Typing/OCR By:
Dhananjay Joshi
First Proofing By:
Pending
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Virendra Agarwal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal