Loading...
अथर्ववेद के काण्ड - 4 के सूक्त 13 के मन्त्र
मन्त्र चुनें
  • अथर्ववेद का मुख्य पृष्ठ
  • अथर्ववेद - काण्ड {"suktas":143,"mantras":958,"kand_no":20}/ सूक्त 13/ मन्त्र 6
    ऋषिः - शन्तातिः देवता - चन्द्रमाः, विश्वे देवाः छन्दः - अनुष्टुप् सूक्तम् - रोग निवारण सूक्त
    121

    अ॒यं मे॒ हस्तो॒ भग॑वान॒यं मे॒ भग॑वत्तरः। अ॒यं मे॑ वि॒श्वभे॑षजो॒ऽयं शि॒वाभि॑मर्शनः ॥

    स्वर सहित पद पाठ

    अ॒यम् । मे॒ । हस्त॑: । भग॑ऽवान् । अ॒यम् । मे॒ । भग॑वत्ऽतर: । अ॒यम् । मे॒ । वि॒श्वऽभे॑षज: । अ॒यम् । शि॒वऽअ॑भिमदर्शन: ॥१३.६॥


    स्वर रहित मन्त्र

    अयं मे हस्तो भगवानयं मे भगवत्तरः। अयं मे विश्वभेषजोऽयं शिवाभिमर्शनः ॥

    स्वर रहित पद पाठ

    अयम् । मे । हस्त: । भगऽवान् । अयम् । मे । भगवत्ऽतर: । अयम् । मे । विश्वऽभेषज: । अयम् । शिवऽअभिमदर्शन: ॥१३.६॥

    अथर्ववेद - काण्ड » 4; सूक्त » 13; मन्त्र » 6
    Acknowledgment

    हिन्दी (3)

    विषय

    स्वास्थ्यरक्षा का उपदेश।

    पदार्थ

    (अयम्) यह (मे) मेरा (हस्तः) [बायाँ] हाथ (भगवान्) भाग्यवान् है, और (अयम्) यह (मे) मेरा [दायाँ हाथ] (भगवत्तरः) अधिक भाग्यवान् है। (अयम्) यह (मे) मेरा [हाथ] (विश्वभेषजः) सर्वरोगनाशक, और (अयम्) यह (शिवाभिमर्शनः) छूने में मङ्गलदायक है ॥६॥

    भावार्थ

    मनुष्य श्वास-प्रश्वास और पञ्च भूतों के परिज्ञान से स्पर्श द्वारा रोगों का निदान करके शरीर को रोगरहित और पुष्ट करे ॥६॥ यह मन्त्र ऋग्वेद में है-म० १०। सू० ६। म० १२।

    टिप्पणी

    ६−(अयम्) दृश्यमानो वामहस्तः (मे) मदीयः (हस्तः) करः (भगवान्) भाग्यवान्। समर्थः (अयम्) दक्षिणहस्तः (भगवत्तरः) वामहस्ताद् अधिकभाग्यवान् (विश्वभेषजः) सर्वरोगनिवर्तकः (शिवाभिमर्शनः) मङ्गलस्पर्शयुक्तः। सुखस्पर्शः ॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    विषय

    शिवाभिमर्शन हस्त

    पदार्थ

    १. वैद्य रोगी से कहता है कि (अयं मे हस्त:) = यह मेरा बायाँ हाथ (भगवान्) = बड़ा भाग्यवाला है, (अयम्) = यह (मे) =  मेरा दायाँ हाथ (भगवत्तर:) = अतिशयित भाग्ययुक्त है। २. (अयम्) = यह (मे) = मेरा बायाँ हाथ (विश्वभेषज:) = सब ओषधियों को लिये हुए है तथा (अयम्) = यह दायाँ तो (शिवा भिमर्शन:) = सुखकर स्पर्शबाला है-छूते ही कल्याण करनेवाला है।

    भावार्थ

    वैद्य रोगी को आश्वस्त व विश्वस्त करता हुआ कहता है कि मेरे हाथ बड़े भाग्यवाले हैं। ये तुझे ओषधि देते ही व छूते ही ठीक किये देते हैं।

     

    इस भाष्य को एडिट करें

    भाषार्थ

    (अयम्, मे, हस्तः) यह मेरा हाथ (भगवान्) भाग्यशाली है; (अयं मे भगवत्तरः) यह मेरा दूसरा हाथ अधिक भाग्यशाली है। (अयम् मे) यह मेरा हाथ (विश्वभेषज) सब रोगों का औषधरूप है, (अयम्) यह दूसरा हाथ (शिवाभिमर्शनः) छूनेमात्र से कल्याणकारी तथा सुखदायक है।

    टिप्पणी

    [मन्त्र में उपचारक ने रोगी को विश्वास दिलाया है कि तेरे रोग का शमन हो जाएगा तथा उपचारक, निज मनोबल के साथ रोगी को स्पर्श कर उसके स्नायुमण्डल में शक्ति का संचार करता है।]

    इस भाष्य को एडिट करें

    इंग्लिश (4)

    Subject

    Save the Life

    Meaning

    This my hand is powerful, it commands good fortune and generous felicity. Indeed, this hand of mine grows even more and more felicitous and generous with its charity and good fortune. This hand is really a saviour, a universal sanative, it is really soothing and saving with the healing touch.

    इस भाष्य को एडिट करें

    Translation

    This hand of mine is dispenser and this of mine is even dispenser. This hand of mine is a panacea (all healing); this has got a benevolent touch. (Cf. Rg. X.137.6)

    इस भाष्य को एडिट करें

    Translation

    This my hand is felicitous and it is more felicitous. This my hand contains all the healing balm and this gentle touch(with hand) is beneficial to all. (Here the cure by hand touch, has been described. It is called sparsha-chikitsa.

    इस भाष्य को एडिट करें

    Translation

    Felicitous is this my left hand, yet more felicitous is this the right one. This hand contains all healing properties, its gentle touch brings peace and welfare.

    Footnote

    My: Physician's. A skilled physician by the gentle touch of his hand can encourage and heal the patient. A doctor should never discourage a patient.

    इस भाष्य को एडिट करें

    संस्कृत (1)

    सूचना

    कृपया अस्य मन्त्रस्यार्थम् आर्य(हिन्दी)भाष्ये पश्यत।

    टिप्पणीः

    ६−(अयम्) दृश्यमानो वामहस्तः (मे) मदीयः (हस्तः) करः (भगवान्) भाग्यवान्। समर्थः (अयम्) दक्षिणहस्तः (भगवत्तरः) वामहस्ताद् अधिकभाग्यवान् (विश्वभेषजः) सर्वरोगनिवर्तकः (शिवाभिमर्शनः) मङ्गलस्पर्शयुक्तः। सुखस्पर्शः ॥

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top