English
अथर्ववेद - काण्ड 20/ सूक्त 31/ मन्त्र 4
स्रुवे॑व यस्य॒ हरि॑णी विपे॒ततुः॒ शिप्रे॒ वाजा॑य॒ हरि॑णी॒ दवि॑ध्वतः। प्र यत्कृ॒ते च॑म॒से मर्मृ॑ज॒द्धरी॑ पी॒त्वा मद॑स्य हर्य॒तस्यान्ध॑सः ॥
स्वर सहित पद पाठस्रुवा॑ऽइव । यस्य॑ । हरि॑णी॒ इति॑ । वि॒ऽपे॒ततु॑: । शि॒प्रे॒ इति॑ । वाजा॒य । हरि॑णी॒ इति॑ । दवि॑ध्वत: ॥ प्र । यत् । कृ॒ते । च॒म॒से । मर्मृ॑जत् । हरी॒ इति॑ । पी॒त्वा । मद॑स्य । ह॒र्य॒तस्य॑ । अन्ध॑स: ॥३१.४॥
स्वर रहित मन्त्र
स्रुवेव यस्य हरिणी विपेततुः शिप्रे वाजाय हरिणी दविध्वतः। प्र यत्कृते चमसे मर्मृजद्धरी पीत्वा मदस्य हर्यतस्यान्धसः ॥
स्वर रहित पद पाठस्रुवाऽइव । यस्य । हरिणी इति । विऽपेततु: । शिप्रे इति । वाजाय । हरिणी इति । दविध्वत: ॥ प्र । यत् । कृते । चमसे । मर्मृजत् । हरी इति । पीत्वा । मदस्य । हर्यतस्य । अन्धस: ॥३१.४॥
अथर्ववेद - काण्ड » 20; सूक्त » 31; मन्त्र » 4
मन्त्र विषय - পুরুষার্থকরণোপদেশঃ
भाषार्थ -
(বাজায়) অন্নের জন্য (যস্য) যে [সেনাপতি] এর (হরিণী) স্বীকারযোগ্য (শিপ্রে) দুই চোয়াল (স্রুবা ইব) দুই চামচের ন্যায় (বিপেততুঃ) বিবিধ প্রকারে চলে, [তাঁর রাজ্যে] (হরিণী) সুখ হরণকারী [অবিদ্যা ও কুনীতি] উভয় (দবিধ্বতঃ) সর্বদা বিনষ্ট হয়/হয়ে যায়। (যৎ) কারন সে (চমসে কৃতে) ভোজন সংস্কৃত/পরিপক্ব হলে (মদস্য) আনন্দদায়ক, (হর্যতস্য) কামনাযোগ্য (অন্ধসঃ) অন্ন (পীত্বা) পান করে (হরী) বল ও পরাক্রম উভয়কে (প্র) উত্তমরূপে (মর্মৃজৎ) শুদ্ধ করে ॥৪॥
भावार्थ - যেমন অন্ন খেলে ক্ষুধা নিবারণ হয় এবং স্রুবা দ্বারা অগ্নিতে ঘী প্রদান করলে ধোঁয়া নষ্ট হয়ে যায়, তেমনই যে রাজা বিদ্যা ও সুনীতির বিস্তার করে অবিদ্যা ও কুনীতি দূর করেন, সে অন্ন ভোজন দ্বারা বল ও পরাক্রম বৃদ্ধি করে ॥৪॥
इस भाष्य को एडिट करें