English
अथर्ववेद - काण्ड 4/ सूक्त 16/ मन्त्र 3
सूक्त - ब्रह्मा
देवता - वरुणः
छन्दः - त्रिष्टुप्
सूक्तम् - सत्यानृतसमीक्षक सूक्त
उ॒तेयं भूमि॒र्वरु॑णस्य॒ राज्ञ॑ उ॒तासौ द्यौर्बृ॑ह॒ती दूरेअन्ता। उ॒तो स॑मु॒द्रौ वरु॑णस्य कु॒क्षी उ॒तास्मिन्नल्प॑ उद॒के निली॑नः ॥
स्वर सहित पद पाठउ॒त । इ॒यम् । भूमि॑: । वरु॑णस्य । राज्ञ॑: । उ॒त । अ॒सौ । द्यौ: । बृ॒ह॒ती । दू॒रेऽअ॑न्ता । उ॒तो इति॑ । स॒मु॒द्रौ । वरु॑णस्य । कु॒क्षी इति॑ । उ॒त । अ॒स्मिन् । अल्पे॑ । उ॒द॒के । निऽली॑न: ॥१६.३॥
स्वर रहित मन्त्र
उतेयं भूमिर्वरुणस्य राज्ञ उतासौ द्यौर्बृहती दूरेअन्ता। उतो समुद्रौ वरुणस्य कुक्षी उतास्मिन्नल्प उदके निलीनः ॥
स्वर रहित पद पाठउत । इयम् । भूमि: । वरुणस्य । राज्ञ: । उत । असौ । द्यौ: । बृहती । दूरेऽअन्ता । उतो इति । समुद्रौ । वरुणस्य । कुक्षी इति । उत । अस्मिन् । अल्पे । उदके । निऽलीन: ॥१६.३॥
अथर्ववेद - काण्ड » 4; सूक्त » 16; मन्त्र » 3
পদার্থ -
উতেয়ং ভূমির্বরুণস্য রাজ্ঞ উতাসৌ দ্যৌর্বৃহতী দূরেঅন্তা ।
উতো সমুদ্রৌ বরুণস্য কুক্ষী উতাস্মিন্নল্প উদকে নিলীনঃ ।।১৫।।
(অথর্ব ৪।১৬।৩)
পদার্থঃ (উত ইয়ং ভূমি) আর এই সম্পূর্ণ পৃথিবী (বরুণস্য রাজ্ঞঃ) বরণীয় পরমাত্মার অধীনে বর্তমান, (দূরে অন্তা) যাঁর স্বরূপের অন্ত অত্যন্ত দূর। (উত অসৌ বৃহতী দ্যৌঃ) এভাবে এই বড় দ্যুলোকও বরণীয় পরমাত্মার অধীনে আছে। (উতো সমুদ্রৌ) পৃথিবী ও অন্তরীক্ষ স্বরূপ উভয় সমুদ্র (বরুণস্য কুক্ষী) বরণীয় ভগবানের উদর রূপ। (উত অস্মিন অল্পে উদকে) তিনি সামান্য জলেও (নিলীনঃ) অর্ন্তস্থিত হয়ে বর্তমান ।
ভাবার্থ -
ভাবার্থঃ হে অনন্ত বরণীয় ভগবান! এই সম্পূর্ণ পৃথিবী আর অন্তহীন এমন বিশাল দ্যুলোক তথা দুই সমুদ্র তোমার অধীনে বর্তমান আছে। হে পরমাত্মা! তুমি কুয়ার সামান্য জলেও বর্তমান আছ। এই সর্বব্যাপক তোমাকে জেনেই আমরা সুখী হতে পারি ॥১৫॥
इस भाष्य को एडिट करें