ऋग्वेद - मण्डल 8/ सूक्त 28/ मन्त्र 3
ऋषिः - मनुर्वैवस्वतः
देवता - विश्वेदेवा:
छन्दः - विराड्गायत्री
स्वरः - षड्जः
ते नो॑ गो॒पा अ॑पा॒च्यास्त उद॒क्त इ॒त्था न्य॑क् । पु॒रस्ता॒त्सर्व॑या वि॒शा ॥
स्वर सहित पद पाठते । नः॒ । गो॒पाः । अ॒पा॒च्याः । ते । उद॑क् । ते । इ॒त्था । न्य॑क् । पु॒रस्ता॑त् । सर्व॑या । वि॒शा ॥
स्वर रहित मन्त्र
ते नो गोपा अपाच्यास्त उदक्त इत्था न्यक् । पुरस्तात्सर्वया विशा ॥
स्वर रहित पद पाठते । नः । गोपाः । अपाच्याः । ते । उदक् । ते । इत्था । न्यक् । पुरस्तात् । सर्वया । विशा ॥ ८.२८.३
ऋग्वेद - मण्डल » 8; सूक्त » 28; मन्त्र » 3
अष्टक » 6; अध्याय » 2; वर्ग » 35; मन्त्र » 3
Acknowledgment
अष्टक » 6; अध्याय » 2; वर्ग » 35; मन्त्र » 3
Acknowledgment
भाष्य भाग
इंग्लिश (1)
Meaning
Be they our protectors with all their vital powers from the west, north, south, east, above and below.
मराठी (1)
भावार्थ
ब्राह्मण इत्यादी जी माणसे देव आहेत, त्यांनी सगळीकडून आमचे रक्षण करावे किंवा इंद्रियांनी आमचे रक्षण करावे. हा भाव येथे ग्रहण केला पाहिजे. ॥३॥
संस्कृत (1)
विषयः
तदेवानुवर्तते ।
पदार्थः
ते=पूर्वोक्ता वरुणादयो मनुष्यदेवाः । सर्वया+विशा=सर्वाभिः प्रजाभिः सह । अपाच्या=अपाची=प्रतीची=पश्चिमा दिग् । तस्या अपाच्याः प्रतीच्या दिशः । नोऽस्माकम् । गोपाः=रक्षकाः भवन्तु । ते एव । उदक्तः=उदीच्या दिशः । रक्षका भवन्तु । इत्था=अनेन प्रकारेण । दक्षिणादिदिशामपि रक्षका भवन्तु । एवम् । न्यक्=नीच्या दिशः । पुरस्तात्=प्राच्या दिशश्च । ते देवा गोपा भवन्तु ॥३ ॥
हिन्दी (3)
विषय
वही प्रसङ्ग आ रहा है ।
पदार्थ
(ते) वे वरुण=क्षत्र, मित्र=ब्रह्म, अर्य्यमा=वैश्य (सर्वया+विशा) सर्व प्रजाओं के साथ (अपाच्याः) पश्चिम दिशा से (नः) हमारे रक्षक होवें (ते) वे ही (उदक्तः) उत्तर दिशा से हमारे रक्षक होवें । (इत्था) इस प्रकार दक्षिण दिशा से ऊर्ध्व दिशा से भी हमें पालें । पुनः । (न्यक्) नीची दिशा से और (पुरस्तात्) पूर्व दिशा से हमारे पालक होवें ॥३ ॥
भावार्थ
मनुष्यदेव जो ब्राह्मणादिक हैं, वे हमारी सदा सब ओर रक्षा करें, अथवा वे इन्द्रियगण हमारी रक्षा करें, यह भाव ग्रहण करना चाहिये ॥३ ॥
विषय
वरुण, मित्र, अर्यमा।
भावार्थ
( ते ) वे उक्त अधिकारी जन ( सर्वया विशा ) समस्त प्रजा से युक्त होकर ( नः ) हमारे ( अपाच्याः ) पश्चिम से, ( ते उद् क ) वे उत्तर से ( इत्था ) और इसी प्रकार (ते) वे ( न्यक् पुरस्तात् ) नीचे से और आगे से भी ( गोपाः ) रक्षक हों।
टिप्पणी
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर
मनुर्वैवस्वत ऋषिः॥ विश्वेदेवा देवताः॥ छन्दः—१, २ गायत्री। ३, ५, विराड् गायत्री। ४ विराडुष्णिक्॥ पञ्चर्चं सूक्तम् ॥
विषय
देवों द्वारा सर्वतोरक्षण
पदार्थ
[१] (ते) = वे सब देव (अपाच्याः) = प्रतीची [पश्चिम] दिशा से (नः गोपाः) = हमारे रक्षक हों। (उदक्तः) = उत्तर दिशा से भी (ते) = वे हमारे रक्षक हों । (इत्था) = इसी प्रकार ऊर्ध्वा व दक्षिणा दिक् से भी वे हमारे रक्षक हों। [२] (न्यक्) = नीचे, अर्थात् नीची दिशा में स्थित ये अधःस्थ देव भी हमारा रक्षण करें। ये देव (सर्वया विशा) = सम्पूर्ण प्रजा के साथ (पुरस्तात्) = पूर्व दिशा से हमारा रक्षण करें।
भावार्थ
भावार्थ- दिव्यभाव सब दिशाओं से हमारा रक्षण करनेवाले हों।
Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal