Loading...
अथर्ववेद के काण्ड - 5 के सूक्त 6 के मन्त्र
मन्त्र चुनें
  • अथर्ववेद का मुख्य पृष्ठ
  • अथर्ववेद - काण्ड {"suktas":143,"mantras":958,"kand_no":20}/ सूक्त 6/ मन्त्र 10
    ऋषिः - अथर्वा देवता - अग्निः छन्दः - स्वराट्पङ्क्तिः सूक्तम् - ब्रह्मविद्या सूक्त
    45

    यो॒स्मांश्चक्षु॑षा॒ मन॑सा॒ चित्त्याकू॑त्या च॒ यो अ॑घा॒युर॑भि॒दासा॑त्। त्वं तान॑ग्ने मे॒न्यामे॒नीन्कृ॑णु॒ स्वाहा॑ ॥

    स्वर सहित पद पाठ

    य: । अ॒स्मान् । चक्षु॑षा । मन॑सा । चित्त्या॑ । आऽकू॑त्या । च॒ । य: । अ॒घ॒ऽयु: । अ॒भि॒ऽदासा॑त् । त्वम् । तान् । अ॒ग्ने॒ । मे॒न्या । अ॒मे॒नीन् । कृ॒णु॒ । स्वाहा॑ ॥६.१०॥


    स्वर रहित मन्त्र

    योस्मांश्चक्षुषा मनसा चित्त्याकूत्या च यो अघायुरभिदासात्। त्वं तानग्ने मेन्यामेनीन्कृणु स्वाहा ॥

    स्वर रहित पद पाठ

    य: । अस्मान् । चक्षुषा । मनसा । चित्त्या । आऽकूत्या । च । य: । अघऽयु: । अभिऽदासात् । त्वम् । तान् । अग्ने । मेन्या । अमेनीन् । कृणु । स्वाहा ॥६.१०॥

    अथर्ववेद - काण्ड » 5; सूक्त » 6; मन्त्र » 10
    Acknowledgment

    हिन्दी (3)

    विषय

    सब सुख प्राप्ति का उपदेश।

    पदार्थ

    (यः) जो (यः) घबड़ा देनेवाला (अघायुः) बुरा चीतनेवाला (अस्मान्) हमें (चक्षुषा) आँख से, (मनसा) मन से, (चित्या) बुद्धि से (च) और (आकूत्या) संकल्प से (अभिदासात्) सतावे। (अग्ने) हे सर्वव्यापक परमेश्वर ! (त्वम्) तू (तान्) उन्हें (मेन्या) वज्र से (अमेनीन्) वज्ररहित (कृणु) कर, (स्वाहा) यह सुवाणी वा नम्र प्रार्थना है ॥१०॥

    भावार्थ

    मनुष्य परमेश्वर में विश्वास करके प्रयत्नपूर्वक अपने दोषों का नाश करके बलवान् होवें ॥१०॥

    टिप्पणी

    १०−(यः) अधर्मी (अस्मान्) धार्मिकान् (चक्षुषा) नेत्रेण (मनसा) हृदयेन (चित्त्या) (आकूत्या) सङ्कल्पेन (च) समुच्चये (यः) युप विमोहने−ड। विमोहकः (अघायुः) अ० १।२०।२। पापेच्छुः (अभिदासात्) दास वधे−लेट्, वैदिको धातुः। अभितो दास्नुयात्। हिंस्यात् (त्वम्) (तान्) अघायून् (अग्ने) हे सर्वव्यापक परमेश्वर (मेन्या) वज्रेण (अमेनीन्) अवज्रान् (कृणु) कुरु (स्वाहा) इयं सुवाणी प्रार्थनास्ति ॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    विषय

    'मेन्या अमेनीन् कृणु'

    पदार्थ

    १. हे (अग्ने) = परमात्मन् ! (यः यः) = जो-जो भी (अघायुः) = पाप की कामनावाला (चक्षुषा) =  अशुभ दृष्टि से (मनसा) = अशुभभावों से (चित्या) = ज्ञान के दुरुपयोग से (च) = तथा (आकूत्या) = अशिवसंकल्प से (अस्मान् अभिदासात्) =  हमें विनष्ट करना चाहता है, (त्वम्)=- आप (तान्) = उन सबको (मेन्या) = वज्र द्वारा (अमेनीन्) = वज्ररहित कृणु कीजिए, (स्वाहा) = हम आपके प्रति अपना अर्पण करते हैं । २. चाहिए तो यह कि हम सभी को भद्रदृष्टि से देखें, मन में सभी के प्रति भद्र भावनावाले हों, ज्ञान से सबमें आत्मभाववाले हों तथा शिवसंकल्प ही करें, परन्तु यदि कोई इन पवित्र साधनों का दुरुपयोग करता हुआ हमें विनष्ट करना चाहता है तो प्रभु उस (अघायु) = पापी के इन वज्रों को अवज्र करने की कृपा करें।

    भावार्थ

    हम अघायु न बनें और हमारे 'चक्षु, मन, चित्त व संकल्प' अघायुओं के लिए वज्र-तुल्य बनें। ये अघायुओं को वज्ररहित करनेवाले हों ।

    इस भाष्य को एडिट करें

    भाषार्थ

    (यः) जो (अघायुः) हमारे लिए हृत्यारूग पाप- कर्म थाहता हुआ (अस्मान्) हमें (चक्षुषा ) क्रुद्ध दृष्टि द्वारा, (मनसा) मननपूर्वक रचे षड्यन्त्र द्वारा, (चित्पा) सम्यक् ज्ञानपूर्वक, (च ) और (आकृत्या) संकल्पपुर्वक, (यः) तथा जो अघायु हमें (अभिदासात्) उपक्षीण करता है, ( तान् ) उन्हें (अग्ने) अग्निनामक हे ब्रह्म ! (त्वम् ) तू (मेन्या) निज मेनि-स्वरूप द्वारा (अमेनीन् ) मेनिरहित ( कृण) कर एतदर्थ (स्वाहा) हमें अपने-आपको तेरे प्रति आहुत करते हैं, समर्पित करते हैं। "अग्निः=ब्रह्म (यजु:० ३२।१ )"

    टिप्पणी

    [सूक्त में पापवृत्रों का वर्णन है इनकी चक्षु: आदि का कथन इन्हें "पुरुषविध" कल्पित कर किया गया है। अपुरुषों को "पुरुषविध" कल्पित कर उनका वर्णन वेदों में प्रायः होता है । देखो, निरुक्त (७।२।६,७) । कविता में यह शैली स्वीकृत है।

    इस भाष्य को एडिट करें

    इंग्लिश (4)

    Subject

    Brahma Vidya

    Meaning

    O Agni, whoever the wicked person who wants to strike us with the evil eye, evil thought, evil mind, evil resolution, disarm them of their force and power by the strike of your fiery missile. This is our prayer in truth of word, thought and action.

    इस भाष्य को एडिट करें

    Subject

    Agnih

    Translation

    Who-so-ever sinful persons try to enslave us with eye, with mind, with thought and with design, O adorable Lord, may you make them weaponless with your weapon.

    इस भाष्य को एडिट करें

    Translation

    Let this fire through its weapon make weaponless to them who as assailant creates animosity against us with his eyes, with his thought and who does so with his spirit and with his intention. Whatever is uttered herein is true.

    इस भाष्य को एडिट करें

    Translation

    Make with thy weapon weaponless, O King, all wicked men who want to ruin us, with eye, with thought, with spirit or intention!

    इस भाष्य को एडिट करें

    संस्कृत (1)

    सूचना

    कृपया अस्य मन्त्रस्यार्थम् आर्य(हिन्दी)भाष्ये पश्यत।

    टिप्पणीः

    १०−(यः) अधर्मी (अस्मान्) धार्मिकान् (चक्षुषा) नेत्रेण (मनसा) हृदयेन (चित्त्या) (आकूत्या) सङ्कल्पेन (च) समुच्चये (यः) युप विमोहने−ड। विमोहकः (अघायुः) अ० १।२०।२। पापेच्छुः (अभिदासात्) दास वधे−लेट्, वैदिको धातुः। अभितो दास्नुयात्। हिंस्यात् (त्वम्) (तान्) अघायून् (अग्ने) हे सर्वव्यापक परमेश्वर (मेन्या) वज्रेण (अमेनीन्) अवज्रान् (कृणु) कुरु (स्वाहा) इयं सुवाणी प्रार्थनास्ति ॥

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top