English
अथर्ववेद - काण्ड 3/ सूक्त 16/ मन्त्र 2
सूक्त - अथर्वा
देवता - भगः, आदित्याः
छन्दः - त्रिष्टुप्
सूक्तम् - कल्याणार्थप्रार्थना
प्रा॑त॒र्जितं॒ भग॑मु॒ग्रं ह॑वामहे व॒यं पु॒त्रमदि॑ते॒र्यो वि॑ध॒र्ता। आ॒ध्रश्चि॒द्यं मन्य॑मानस्तु॒रश्चि॒द्राजा॑ चि॒द्यं भगं॑ भ॒क्षीत्याह॑ ॥
स्वर सहित पद पाठप्रा॒त॒:ऽजित॑म् । भग॑म् । उ॒ग्रम् । ह॒वा॒म॒हे॒ । व॒यम् । पु॒त्रम् । अदि॑ते: । य: । वि॒ऽध॒र्ता । आ॒ध्र: । चि॒त् । यम् । मन्य॑मान: । तु॒र: । चि॒त् । राजा॑ । चि॒त् । यम् । भग॑म् । भ॒क्षि॒ । इति॑ । आह॑ ॥१६.२॥
स्वर रहित मन्त्र
प्रातर्जितं भगमुग्रं हवामहे वयं पुत्रमदितेर्यो विधर्ता। आध्रश्चिद्यं मन्यमानस्तुरश्चिद्राजा चिद्यं भगं भक्षीत्याह ॥
स्वर रहित पद पाठप्रात:ऽजितम् । भगम् । उग्रम् । हवामहे । वयम् । पुत्रम् । अदिते: । य: । विऽधर्ता । आध्र: । चित् । यम् । मन्यमान: । तुर: । चित् । राजा । चित् । यम् । भगम् । भक्षि । इति । आह ॥१६.२॥
अथर्ववेद - काण्ड » 3; सूक्त » 16; मन्त्र » 2
मन्त्र विषय - বুদ্ধিবর্ধনায় প্রভাতগীতিঃ
भाषार्थ -
(বয়ম্) আমরা (প্রাতর্জিতম্) প্রাতঃকালে [অন্ধকারাদিকে] জয়কারী (ভগম্) সূর্য [সমান] (উগ্রম্) তেজস্বী (পুত্রম্) পবিত্র, অথবা বহুবিধিতে রক্ষাকারী, অথবা নরক থেকে উদ্ধারকারী [পরমেশ্বর]কে (হবামহে) আহ্বান করি, (যঃ) যিনি [পরমেশ্বর] (অদিতেঃ) প্রকৃতি বা ভূমি-এর (বিধর্ত্তা) ধারণকারী এবং (যম্) যে [পরমেশ্বর]কে (মন্যমানঃ) পূজা/স্তুতি করে (আধ্রঃ) সমস্ত প্রকার ধারণ যোগ্য কাঙাল, (চিৎ) ও, এবং (তুরঃ) শীঘ্রকারী বলবান্ (চিৎ) ও, এবং (রাজা) ঐশ্বর্যবান্ রাজা (চিৎ) ও (ইতি) এরকম (আহ) বলে, “(যম্) যশ ও (ভগম্) ধন (ভক্ষি=অহং ভক্ষীয়) আমি সেবা করি” ॥২॥
भावार्थ - যেমন সূর্য প্রাতঃকালে অন্ধকার, আলস্যাদি দূর করে জীবের মধ্যে নতুন শক্তি সঞ্চার করে, এভাবেই সমস্ত ছোটো বড়ো জীব এবং পৃথিবী আদি লোক ও পরমাত্মার শক্তির দ্বারা নিজেদের শক্তি বৃদ্ধি করে, উনার ধন্যবাদ আমরা সকলে পিতা পুত্রাদি একসাথে গায়ন করবো ॥২॥ ‘হবামহে’ এর স্থানে ঋগ্বেদ ও যজুর্বেদে ‘হুবেম’ পদ রয়েছে ॥
इस भाष्य को एडिट करें