Loading...
ऋग्वेद मण्डल - 9 के सूक्त 40 के मन्त्र
1 2 3 4 5 6
मण्डल के आधार पर मन्त्र चुनें
अष्टक के आधार पर मन्त्र चुनें
  • ऋग्वेद का मुख्य पृष्ठ
  • ऋग्वेद - मण्डल 9/ सूक्त 40/ मन्त्र 6
    ऋषिः - बृहन्मतिः देवता - पवमानः सोमः छन्दः - निचृद्गायत्री स्वरः - षड्जः

    पु॒ना॒न इ॑न्द॒वा भ॑र॒ सोम॑ द्वि॒बर्ह॑सं र॒यिम् । वृष॑न्निन्दो न उ॒क्थ्य॑म् ॥

    स्वर सहित पद पाठ

    पु॒ना॒नः । इ॒न्दो॒ इति॑ । आ । भ॒र॒ । सोम॑ । द्वि॒ऽबर्ह॑सम् । र॒यिम् । वृष॑न् । इ॒न्दो॒ इति॑ । नः॒ । उ॒क्थ्य॑म् ॥


    स्वर रहित मन्त्र

    पुनान इन्दवा भर सोम द्विबर्हसं रयिम् । वृषन्निन्दो न उक्थ्यम् ॥

    स्वर रहित पद पाठ

    पुनानः । इन्दो इति । आ । भर । सोम । द्विऽबर्हसम् । रयिम् । वृषन् । इन्दो इति । नः । उक्थ्यम् ॥ ९.४०.६

    ऋग्वेद - मण्डल » 9; सूक्त » 40; मन्त्र » 6
    अष्टक » 6; अध्याय » 8; वर्ग » 30; मन्त्र » 6
    Acknowledgment

    संस्कृत (1)

    पदार्थः

    (इन्दो सोम) हे परमैश्वर्यशालिन् परमात्मन् ! (पुनानः) मत्स्वभावं पवित्रयन् (द्विबर्हसम् रयिम् आभर) द्युलोकपृथिवीद्वयस्यैश्वर्यं देहि (इन्दो) हे प्रकाशरूप (वृषन्) सर्वेष्टदस्त्वं (नः उक्थ्यम्) मम स्तुतिमयीं वाचं च स्वीकुरु ॥६॥ इति चत्वारिंशत्तमं सूक्तं त्रिंशो वर्गश्च समाप्तः ॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    हिन्दी (3)

    पदार्थ

    (इन्दो सोम) हे परमैश्वर्यशाली परमात्मन् ! (पुनानः) आप मेरे स्वभाव को पवित्र करते हुए (द्विबर्हसम् रयिम् आभर) द्युलोक तथा पृथिवीलोकसम्बन्धी दोनों ऐश्वर्यों को दीजिये (इन्दो) हे प्रकाशरूप ! (वृषन्) सब कामनाओं की वर्षा करनेवाले आप (नः उक्थ्यम्) मेरी स्तुतिरूप वाणी स्वीकार करिये ॥६॥

    भावार्थ

    जो लोग परमात्मा के गुण-कर्मानुसार अपने स्वभाव को बनाते हैं, परमात्मा उन्हें ऐहिक और पारलौकिक दोनों प्रकार के सुख प्रदान करता है ॥६॥ यह ४० वाँ सूक्त और ३० वाँ वर्ग समाप्त हुआ ॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    विषय

    अभ्युदय व निःश्रेयस का साधक सोम

    पदार्थ

    [१] हे (इन्दो) = हमें शक्तिशाली बनानेवाले (सोम) = सोम (पुनानः) = हमें पवित्र करता हुआ तू (द्विबर्हसम्) = [द्वयोः लोकयोः परिवृढम् सा० ] इहलोक व परलोक के दृष्टिकोण से बढ़े हुए, अभ्युदय व निःश्रेयस रूप (रयिम्) = ऐश्वर्य को (आभर) = हमें प्राप्त करा । सोमरक्षण से इस लोक में अभ्युदय को प्राप्त करने पर हम निःश्रेयस को प्राप्त करनेवाले बनें। [२] हे (वृषन्) = सब सुखों का वर्षण करनेवाले (इन्दो) = हमें शक्तिशाली बनानेवाले सोम ! तू (नः) = हमारे लिये (उक्थ्यम्) = स्तुति के योग्य, प्रशंसनीय धन को देनेवाला हो, सोमरक्षक पुरुष धन को प्राप्त करता है। उस धन का सदुपयोग करके वह यशस्वी बनता है ।

    भावार्थ

    भावार्थ- सोम हमारे अभ्युदय व निः श्रेयस का साधक होता है । सोमरक्षण से जीवन को उत्तम बनाकर यह मेध्य [पवित्र] प्रभु के आतिथ्य के लिये उद्यत होकर 'मेध्यातिथि' बनता है । यह कहता है कि-

    इस भाष्य को एडिट करें

    विषय

    परमेश्वर से बलों की और ऐश्वयों की प्रार्थना, याचनादि।

    भावार्थ

    हे (इन्दो) ऐश्वर्यवन्! हे (सोम) जगत्-सञ्चालक ! वा स्नेहवन् ! तू (नः) हमें (द्वि-बर्हसम्) दोनों लोकों में बढ़ने वाला (रयिम्) ऐश्वर्य प्रदान कर। हे (वृषन्) बलवन् ! सुखवर्षिन् ! तू (नः) हमारे (उक्थ्यम्) उत्तम वचन योग्य ऐश्वर्य को (आ भर) प्राप्त करा। इति त्रिंशो वर्गः॥

    टिप्पणी

    missing

    ऋषि | देवता | छन्द | स्वर

    बृहन्मतिर्ऋषिः। पवमानः सोमो देवता॥ छन्दः- १, २ गायत्री। ३-६ निचृद् गायत्री॥ षडृचं सूक्तम्॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    इंग्लिश (1)

    Meaning

    O Soma, lord of peace, beauty, power and divine bliss, bring us the honour, excellence and glory of both the worlds, earth and heaven, and, O generous lord, bless us with excellence worthy of celebration in sacred song for presentation to divinity.

    इस भाष्य को एडिट करें

    मराठी (1)

    भावार्थ

    जे लोक परमात्म्याच्या गुणकर्मानुसार आपला स्वभाव बनवितात. परमात्मा त्यांना ऐहिक व पारलौकिक दोन्ही प्रकारचे सुख प्रदान करतो. ॥६॥

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top