Loading...
अथर्ववेद के काण्ड - 3 के सूक्त 31 के मन्त्र
मन्त्र चुनें
  • अथर्ववेद का मुख्य पृष्ठ
  • अथर्ववेद - काण्ड {"suktas":143,"mantras":958,"kand_no":20}/ सूक्त 31/ मन्त्र 8
    ऋषिः - ब्रह्मा देवता - आयुः छन्दः - अनुष्टुप् सूक्तम् - यक्ष्मनाशन सूक्त
    79

    आयु॑ष्मतामायु॒ष्कृतां॑ प्रा॒णेन॑ जीव॒ मा मृ॑थाः। व्यहं सर्वे॑ण पा॒प्मना॒ वि यक्ष्मे॑ण॒ समायु॑षा ॥

    स्वर सहित पद पाठ

    आयु॑ष्मताम् । आ॒यु॒:ऽकृता॑म् । प्रा॒णेन॑ । जी॒व॒ । मा । मृ॒था॒: । वि । अ॒हम् । सर्वे॑ण । पा॒प्मना॑ । वि । यक्ष्मे॑ण । सम् । आयु॑षा ॥३१.८॥


    स्वर रहित मन्त्र

    आयुष्मतामायुष्कृतां प्राणेन जीव मा मृथाः। व्यहं सर्वेण पाप्मना वि यक्ष्मेण समायुषा ॥

    स्वर रहित पद पाठ

    आयुष्मताम् । आयु:ऽकृताम् । प्राणेन । जीव । मा । मृथा: । वि । अहम् । सर्वेण । पाप्मना । वि । यक्ष्मेण । सम् । आयुषा ॥३१.८॥

    अथर्ववेद - काण्ड » 3; सूक्त » 31; मन्त्र » 8
    Acknowledgment

    हिन्दी (4)

    विषय

    आयु बढ़ाने का उपदेश।

    पदार्थ

    (आयुष्मताम्) बड़ी आयुवाले, और [दूसरों की] (आयुष्कृताम्) बड़ी आयु करनेवाले [देवताओं] के (प्राणेन) प्राण के साथ (जीव) जीता रह, (मा मृथाः) मरा मत जा। (अहम्) मैं (सर्वेण पाप्मना) सब पाप कर्म से... [म० १] ॥८॥

    भावार्थ

    मनुष्य अपने और दूसरों के सुधारनेवाले वीर योगियों [देवताओं-म०] के अनुकरणी होकर पुरुषार्थ करें और आलस्य आदि में व्यर्थ जन्म न खोवें ॥८॥

    टिप्पणी

    ८−(आयुष्मताम्) प्रशस्तेन दीर्घेणायुषा तद्वताम्। (आयुष्कृताम्)। अन्येषां प्रशस्तदीर्घायुषः कर्तॄणां देवानाम्-म० ७। (प्राणेन) अ० २।१५।१। जीवनबलेन। (जीव) प्राणान् धारय। (मा मृथाः) मृङ् प्राणत्यागे-लुङ्, माङि अडभावः। प्राणान् मा त्याक्षीः। अन्यद् गतम् ॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    विषय

    आयुष्मान् आयुष्कृत्

    पदार्थ

    १. हे माणवक [बालक]! तू (आयुष्मताम्) = प्रशस्त जीवनवाले (आयुष्कृताम्) = दीर्घजीवन को उत्पन्न करनेवाले लोगों के (प्राणेन) = प्राण से जीव-जीवन को धारण कर, (मा, मृथा:) = तू मृत मत हो। २. मैं भी इन आयुष्मान, आयुष्कृत पुरुषों के समान प्राणशकि को उत्पन्न करता हुआ सब पापों व रोगों से पृथक् होऊँ और उत्कृष्ट दीर्घजीवन को प्राप्त करूँ।

    भावार्थ

    हम आयुष्मान्, निष्पाप, नीरोग और दीर्घजीवनवाले बनें, दीर्घजीवन के साधनों का अनुष्ठान करें।

    इस भाष्य को एडिट करें

    भाषार्थ

    (आयुष्मताम्) दीर्घ आयुवालों तथा (आयुष्कृताम्) दीर्घ और स्वस्थ आयु करनेवालों के (प्राणेन) प्राण द्वारा (जीव) तू जीवित रह, (मा मृथाः) और न मृत्यु को प्राप्त हो। (अहम्) मैं (सर्वेण पाप्मना) सब पापों से (वि) वियुक्त होऊं, (यक्ष्मेण) यक्ष्मा रोग से (वि) वियुक्त होऊं, (आयुषा) स्वस्थ आयु से (सम्) सम्पन्न होऊं।

    टिप्पणी

    [प्रापेण= प्राणवायु (सायण)। पृथिवी, चन्द्रमा, आदित्य, स्वयम् दीर्घ आयुवाले, और प्राणियों को आयु प्रदान करते हैं। पृथिवी जीवन के लिए अन्न रूपी प्राण प्रदान करती, चन्द्रमा ओषधियों में रस प्रदान कर जीवन के लिए रसरूपी प्राण प्रदान करता है, और आदित्य ताप-प्रकाशरूपी प्राण प्रदान करता है। पृथिवी "अन्नं वै प्राणिनां प्राणः"]

    इस भाष्य को एडिट करें

    विषय

    पाप से मुक्त होने का उपाय ।

    भावार्थ

    हे जीव ! (आयुष्मताम्) दीर्घ आयु वाले और (आयुष्कृताम्) दीर्घ आयु को बनाने वाले देवों, विद्वानों और दिव्य गुण वाले पदार्थों के (प्राणेन) ज्ञान रूप और शक्ति रूप सामर्थ्य से तू (मा मृथाः) मृत्यु का ग्रास मत बन । (वि अहं०) इत्यादि पूर्ववत् ।

    टिप्पणी

    missing

    ऋषि | देवता | छन्द | स्वर

    ब्रह्मा ऋषिः। पाप्महा देवता। १-३, ६-११ अनुष्टुभः। ७ भुरिग। ५ विराङ् प्रस्तार पंक्तिः। एकादशर्चं सूक्तम्॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    इंग्लिश (4)

    Subject

    Freedom from Negativity

    Meaning

    O Jiva, living soul, by the energy and inspiration of long-living divine personalities and those divine forces which sustain and strengthen good health and cherished age, keep death away, die not prematurely. Let me be free from all sin, keep off cancer and consumption, and enjoy a long full age with good health.

    इस भाष्य को एडिट करें

    Translation

    May you live on with the vital breath of thos , that have long lives and that give long life. Let you not die. I free you from all evil and from wasting disease. I unite hin with long life.

    इस भाष्य को एडिट करें

    Translation

    O jiva, let you not die, let you live with the vital breath of those who enjoy long life and who give long life to other etc, etc.

    इस भाष्य को एडिट करें

    Translation

    O soul, don’t be a prey to early death, depending upon the knowledge and strength of learned persons, who enjoy a long life, and make others live long. May I, being free from sins and pulmonary disease, be yoked with old age.

    Footnote

    Death means departure from the body. Soul is deathless and immortal.

    इस भाष्य को एडिट करें

    संस्कृत (1)

    सूचना

    कृपया अस्य मन्त्रस्यार्थम् आर्य(हिन्दी)भाष्ये पश्यत।

    टिप्पणीः

    ८−(आयुष्मताम्) प्रशस्तेन दीर्घेणायुषा तद्वताम्। (आयुष्कृताम्)। अन्येषां प्रशस्तदीर्घायुषः कर्तॄणां देवानाम्-म० ७। (प्राणेन) अ० २।१५।१। जीवनबलेन। (जीव) प्राणान् धारय। (मा मृथाः) मृङ् प्राणत्यागे-लुङ्, माङि अडभावः। प्राणान् मा त्याक्षीः। अन्यद् गतम् ॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    बंगाली (2)

    भाषार्थ

    (আয়ুষ্মতাম্) দীর্ঘ আয়ুসম্পন্ন এবং (আয়ুষ্কৃতাম্) দীর্ঘ ও সুস্থ আয়ু সম্পাদনকারীর (প্রাণেন) প্রাণ দ্বারা (জীব) তুমি জীবিত থাকো, (মা মৃথাঃ) এবং মৃত্যুকে প্রাপ্ত হয়োনা। (অহম্) আমি যেন (সর্বেণ পাপ্মনা) সব পাপ থেকে (বি) বিযুক্ত হই, (যক্ষ্মেণ) যক্ষ্মা রোগ থেকে (বি) বিযুক্ত হই, (আয়ুষা) সুস্থ আয়ুসম্পন্ন হই।

    टिप्पणी

    [প্রাণেন= প্রাণবায়ুনা (সায়ণ)।] পৃথিবী, চন্দ্র, আদিত্য, স্বয়ম্ দীর্ঘ আয়ুসম্পন্ন, এবং প্রাণীদের আয়ু প্রদান করে। পৃথিবী জীবনের জন্য অন্নরূপী প্রাণ প্রদান করে, চন্দ্র ঔষধির মধ্যে রস প্রদান করে, জীবনের জন্য রসরূপী প্রাণ প্রদান করে, এবং আদিত্য তাপ-আলোরূপী প্রাণ প্রদান করে। পৃথিবী "অন্নং বৈ প্রাণিনাং প্রাণঃ।"]

    इस भाष्य को एडिट करें

    मन्त्र विषय

    আয়ুর্বর্ধনায়োপদেশঃ

    भाषार्थ

    (আয়ুষ্মতাম্) দীর্ঘায়ুসম্পন্ন, এবং [অপরের] (আয়ুষ্কৃতাম্) দীর্ঘায়ু করতে সহায়কদের [দেবতাদের] (প্রাণেন) প্রাণের সাথে (জীব) জীবিত থাকো, (মা মৃথাঃ) মরে যেও না। (অহম্) আমি (সর্বেণ) সকল (পাপ্মনা) পাপ কর্ম থেকে (বি) আলাদা এবং (যক্ষ্মেণ) রাজরোগ, ক্ষয়ী ইত্যাদি থেকে (বি=বিবর্ত্তৈ) আলাদা থাকি এবং (আয়ুষা) জীবনে [উৎসাহের] সহিত যেন (সম্=সম্ বর্তে) মিলে থাকি/সঙ্গত থাকি॥৮॥

    भावार्थ

    মনুষ্য নিজেকে এবং অপরকে সংশোধনকারী বীর যোগী [দেবতা-ম০] এর অনুকরণী হয়ে পুরুষার্থ করুক এবং আলস্য আদিতে জন্ম ব্যতীত করিওনা ॥৮॥

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top