अथर्ववेद - काण्ड 5/ सूक्त 6/ मन्त्र 11
सूक्त - अथर्वा
देवता - सर्वात्मा रुद्रः
छन्दः - पङ्क्तिः
सूक्तम् - ब्रह्मविद्या सूक्त
इन्द्र॑स्य गृ॒होऽसि॑। तं त्वा॒ प्र प॑द्ये॒ तं त्वा॒ प्र वि॑शामि॒ सर्व॑गुः॒ सर्व॑पूरुषः॒ सर्वा॑त्मा॒ सर्व॑तनूः स॒ह यन्मेऽस्ति॒ तेन॑ ॥
स्वर सहित पद पाठइन्द्र॑स्य । गृ॒ह: । अ॒सि॒ । तम् । त्वा॒ । प्र । प॒द्ये॒ । तम् । त्वा॒ । वि॒शा॒मि॒ । सर्व॑ऽगु: । सर्व॑ऽपुरुष: । सर्व॑ऽआत्मा । सर्व॑ऽतनू: । स॒ह । यत् । मे॒ । अस्ति॑ । तेन॑ ॥६.११॥
स्वर रहित मन्त्र
इन्द्रस्य गृहोऽसि। तं त्वा प्र पद्ये तं त्वा प्र विशामि सर्वगुः सर्वपूरुषः सर्वात्मा सर्वतनूः सह यन्मेऽस्ति तेन ॥
स्वर रहित पद पाठइन्द्रस्य । गृह: । असि । तम् । त्वा । प्र । पद्ये । तम् । त्वा । विशामि । सर्वऽगु: । सर्वऽपुरुष: । सर्वऽआत्मा । सर्वऽतनू: । सह । यत् । मे । अस्ति । तेन ॥६.११॥
अथर्ववेद - काण्ड » 5; सूक्त » 6; मन्त्र » 11
भाषार्थ -
[है ब्रह्म ! तु] (इन्द्रस्य) इन्द्रियों के अधिष्ठाता जीवात्मा का (गृहः असि) घर है. आश्रय है। (तम्, त्वा, प्रपद्ये) उस तुझको मैं प्राप्त होता हूँ, (तम्, त्वा, प्रविशामि) उस तुझमें में प्रवेश करता हूँ, (सर्वगु:) सब इन्द्रियोंवाला होता हुआ, तथा (सर्वपूरूषः ) सब पुरुषोंवाला होता हुआ भी। (सर्वात्मा) सर्वनामक तुझ ब्रह्म को निज आत्मा समझता हुआ, (सर्वतनू:) सब अवयवोंवाली तनूवाला, (सह तेन) उस सबके साथ होता हुआ (यत् मे अस्ति) जो कुछ कि मेरा है ।
टिप्पणी -
[योगी निज आत्मा का सच्चा घर ब्रह्मा को जानकर, सांसारिक वस्तुओं से विरक्त हुआ, समाध्यवस्था में ब्रह्म में लीन होता है, यह उसका आत्मरूप से ब्रह्मा में प्रवेश पाना है। “सर्वगु:" में "गु" द्वारा इन्द्रियों१ अभिप्रेत है। "सर्वपूरुषः" द्वारा पुरुष सम्पत् का निर्देश हुआ है । बह्म को "सर्व" कहा है, यथा "सर्व समाप्नोषि ततोऽसि सर्वः" ( गीता ११।४० )।] [१. (उणादि २। ६८ दयानन्द)।]