English
अथर्ववेद - काण्ड 20/ सूक्त 73/ मन्त्र 4
य॒दा वज्रं॒ हिर॑ण्य॒मिदथा॒ रथं॒ हरी॒ यम॑स्य॒ वह॑तो॒ वि सू॒रिभिः॑। आ ति॑ष्ठति म॒घवा॒ सन॑श्रुत॒ इन्द्रो॒ वाज॑स्य दी॒र्घश्र॑वस॒स्पतिः॑ ॥
स्वर सहित पद पाठय॒दा । वज्र॑म् । हिर॑ण्यम् । इत् ।अथ॑ । रथ॑म् । हरी॒ इ॒ति । यम् । अ॒स्य॒ । वह॑त: । वि । सू॒रिऽभि॑: ॥ आ । ति॒ष्ठ॒ति॒ । म॒घऽवा॑ । सन॑ऽश्रुत: । इन्द्र॑: । वाज॑स्य । दी॒र्घऽश्र॑वस: । पति॑: ॥७३.४॥
स्वर रहित मन्त्र
यदा वज्रं हिरण्यमिदथा रथं हरी यमस्य वहतो वि सूरिभिः। आ तिष्ठति मघवा सनश्रुत इन्द्रो वाजस्य दीर्घश्रवसस्पतिः ॥
स्वर रहित पद पाठयदा । वज्रम् । हिरण्यम् । इत् ।अथ । रथम् । हरी इति । यम् । अस्य । वहत: । वि । सूरिऽभि: ॥ आ । तिष्ठति । मघऽवा । सनऽश्रुत: । इन्द्र: । वाजस्य । दीर्घऽश्रवस: । पति: ॥७३.४॥
अथर्ववेद - काण्ड » 20; सूक्त » 73; मन्त्र » 4
मन्त्र विषय - সেনাপতিলক্ষণোপদেশঃ
भाषार्थ -
(যদা) যখন (অস্য) এঁর/এই [সেনাপতির] (যম্) যে (হিরণ্যম্) তেজোময় (বজ্রম্) বজ্র [দণ্ড] (অথ) এবং (রথম্) রথকে [রাজ্যব্যবহার] (হরী) দুই অশ্ব [বল ও পরাক্রম] (সূরিভিঃ) প্রেরক বিদ্বানদের সাথে (ইৎ) নিশ্চিতরূপে (বি) বিবিধ প্রকারে (বহতঃ) বহন করে। [তখন সেই রথের উপরে] (মঘবা) মহাধনী, (সনশ্রুতঃ) দানের জন্য প্রসিদ্ধ, (দীর্ঘশ্রবসঃ) বহু যশযুক্ত (বাজস্য) পরাক্রমের (পতিঃ) স্বামী (ইন্দ্রঃ) ইন্দ্র [মহাপ্রতাপী সেনাপতি] (আ তিষ্ঠতি) উঠে বসেন ॥৪॥
भावार्थ - যখন রাজা বিদ্বানের সাথে মিলে ধর্মযুক্ত নীতি প্রবর্তন করে রাজ্য পরিচালনা করেন, তখন রাজা প্রজাপালক মহাধনী হয়ে কীর্তি প্রাপ্ত হন ॥৪॥ মন্ত্র ৪-৬ ঋগ্বেদে আছে-১০।২৩।৩-৫ ॥
इस भाष्य को एडिट करें