English
यजुर्वेद - अध्याय 8/ मन्त्र 25
ऋषिः - अत्रिर्ऋषिः
देवता - गृहपतिर्देवता
छन्दः - भूरिक् आर्षी पङ्क्ति,
स्वरः - पञ्चमः
0
स॒मु॒द्रे ते॒ हृद॑यम॒प्स्वन्तः सं त्वा॑ विश॒न्त्वोष॑धीरु॒तापः॑। य॒ज्ञस्य॑ त्वा यज्ञपते सू॒क्तोक्तौ॑ नमोवा॒के वि॑धेम॒ यत् स्वाहा॑॥२५॥
स्वर सहित पद पाठस॒मु॒द्रे। ते॒। हृद॑यम्। अ॒प्स्वित्य॒प्ऽसु। अ॒न्तरित्य॒न्तः। सम्। त्वा॒। वि॒श॒न्तु॒। ओष॑धीः। उ॒त। आपः॑। य॒ज्ञस्य॑। त्वा॒। य॒ज्ञ॒प॒त॒ इति॑ यज्ञऽपते। सू॒क्तोक्ता॒विति॑ सू॒क्तऽउ॑क्तौ। न॒मो॒वा॒क इति॑ नमःऽवा॒के। वि॒धे॒म॒। यत्। स्वाहा॑ ॥२५॥
स्वर रहित मन्त्र
समुद्रे ते हृदयमप्स्वन्तः सन्त्वा विशन्त्वोषधीरुतापः । यज्ञस्य त्वा यज्ञपते सूक्तोक्तौ नमोवाके विधेम यत्स्वाहा ॥
स्वर रहित पद पाठ
समुद्रे। ते। हृदयम्। अप्स्वित्यप्ऽसु। अन्तरित्यन्तः। सम्। त्वा। विशन्तु। ओषधीः। उत। आपः। यज्ञस्य। त्वा। यज्ञपत इति यज्ञऽपते। सूक्तोक्ताविति सूक्तऽउक्तौ। नमोवाक इति नमःऽवाके। विधेम। यत्। स्वाहा॥२५॥
विषयः - पुनर्गृहस्थोपदेशमाह ॥
सपदार्थान्वयः - हे यज्ञपते ! गृहाश्रमस्य रक्षक ! यथा वयं स्वाहा प्रेमोत्पादयित्र्या वाचा यज्ञस्य गृहाश्रमानुकूलस्य व्यवहारस्य सूक्तोक्तौ सूक्तानां=वेदस्थानां प्रामाण्यस्योक्तिर्यस्मिन् गृहाश्रमे नमोवाके वेदस्थस्य नम इत्यन्नस्य सत्कारस्य च वाका वचनानि यस्मिन्समुद्रे सम्यग्द्रवीभूते व्यवहारे अप्सु प्राणेषुच ते=तव हृदयमप्सु प्राणेषुअन्तः=अन्तःकरणं विधेम निष्पादयेम तथा तेन विदिता ओषधी: यवाद्याः त्वा समाविशन्तु, उत=अपि आपः जलानि तव सुखकारिकाः सन्तु ॥ ८ । २५ ॥ [हे यज्ञपते ! यथा वयं.....ते=तव हृदयमप्स्वन्तःकरणं विधेम तथा तेन विदिता औषधीस्त्वा समाविशन्तु, उताप्यापस्ते सुखकारिकाः सन्तु]
पदार्थः -
(समुद्रे) सम्यग् द्रवीभूते व्यवहारे (ते) तव (हृदयम्)(अप्सु) प्राणेषु (अन्तः) अन्तःकरणम् (सम्)(त्वा)(विशन्तु)(ओषधीः) यवाद्याः (उत) अपि (आपः) जलानि (यज्ञस्य) गृहाश्रमानुकूलस्य व्यवहारस्य (त्वा) त्वाम् (यज्ञपते) गृहाश्रमस्य रक्षक! (सूक्तोक्तौ) सूक्तानां=वेदस्थानां प्रामाण्यस्योक्तिर्यस्मिन् गृहाश्रमे (नमोवाके) वेदस्थस्य नम इत्यन्नस्य सत्कारस्य च वाका=वचनानि यस्मिन्(विधेम) निष्पादयेम (यत्) यतः (स्वाहा) प्रेमोत्पादयित्र्या वाचा ॥ अयं मन्त्र: शत० ४।४।५। १३-२० व्याख्यातः ॥ २५ ॥
भावार्थः - अत्र वाचकलुप्तोपमालङ्कारः॥ अध्यापकोपदेशका गृहस्थान् सत्यां विद्या ग्राहयित्वा प्रयत्नसाध्ये गृहकृत्यानुष्ठाने सर्वान् युञ्जीयुः । यतश्चैते शरीरात्मबलं वर्द्धयेरन् ॥८ । २५॥
विशेषः - अत्रिः। गृहपति:=स्पष्टम् । भुरिगार्षी पंक्तिः । पञ्चमः ॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal