अथर्ववेद - काण्ड 4/ सूक्त 12/ मन्त्र 2
सूक्त - ऋभुः
देवता - वनस्पतिः
छन्दः - अनुष्टुप्
सूक्तम् - रोहिणी वनस्पति सूक्त
यत्ते॑ रि॒ष्टं यत्ते॑ द्यु॒त्तमस्ति॒ पेष्ट्रं॑ त आ॒त्मनि॑। धा॒ता तद्भ॒द्रया॒ पुनः॒ सं द॑ध॒त्परु॑षा॒ परुः॑ ॥
स्वर सहित पद पाठयत् । ते॒ । रि॒ष्टम् । यत् । ते॒ । द्यु॒त्तम् । अस्ति॑ । पेष्ट्र॑म् । ते॒ । आ॒त्मनि॑ । धा॒ता । तत् । भ॒द्रया॑ । पुन॑: । सम् । द॒ध॒त् । परु॑षा । परु॑: ॥१२.२॥
स्वर रहित मन्त्र
यत्ते रिष्टं यत्ते द्युत्तमस्ति पेष्ट्रं त आत्मनि। धाता तद्भद्रया पुनः सं दधत्परुषा परुः ॥
स्वर रहित पद पाठयत् । ते । रिष्टम् । यत् । ते । द्युत्तम् । अस्ति । पेष्ट्रम् । ते । आत्मनि । धाता । तत् । भद्रया । पुन: । सम् । दधत् । परुषा । परु: ॥१२.२॥
अथर्ववेद - काण्ड » 4; सूक्त » 12; मन्त्र » 2
विषय - रिष्टं, द्युत्तं, पेष्ट्रम्
पदार्थ -
१. हे शस्त्र आदि से अभिहत पुरुष! (यत्) = जो (ते) = तेरा अङ्ग (रिष्टम्) = हिंसित है, (यत्) = जो (ते) = तेरा अङ्ग (द्युत्तम्) = [द्योतितम्] शस्त्र-प्रहार से प्रज्वलित-सा (अस्ति) = है और (पेष्ट्रम्) = मुद्गर आदि के प्रहार से (ते) = तेरे (आत्मनि) = शरीर में जो छित-सा गया है, (धाता) = जगत् का विधाता देव (तत्) = उन सब अङ्गों को (भद्रया) = इस कल्याणकारक ओषधि से (पुन: सन्दधत्) = फिर जोड़ दे। २. इस ओषधि के प्रयोग से (परुषा परु:) = जोड़-से-जोड़ को संयुक्त कर दे। अस्थिभ्रंश आदि को इस ओषधि के प्रयोग से ठीक किया जा सकता है।
भावार्थ -
रोहणी औषधि के प्रयोग से घावों, प्रज्वलित वेदनाओं तथा पिस जाने आदि विकारों को दूर करके जोड़ों को ठीक से संयुक्त किया जा सकता है।
इस भाष्य को एडिट करें