Loading...
ऋग्वेद मण्डल - 10 के सूक्त 117 के मन्त्र
1 2 3 4 5 6 7 8 9
मण्डल के आधार पर मन्त्र चुनें
अष्टक के आधार पर मन्त्र चुनें
  • ऋग्वेद का मुख्य पृष्ठ
  • ऋग्वेद - मण्डल 10/ सूक्त 117/ मन्त्र 8
    ऋषिः - भिक्षुः देवता - धनान्नदानप्रशंसा छन्दः - भुरिक्त्रिष्टुप् स्वरः - धैवतः

    एक॑पा॒द्भूयो॑ द्वि॒पदो॒ वि च॑क्रमे द्वि॒पात्त्रि॒पाद॑म॒भ्ये॑ति प॒श्चात् । चतु॑ष्पादेति द्वि॒पदा॑मभिस्व॒रे स॒म्पश्य॑न्प॒ङ्क्तीरु॑प॒तिष्ठ॑मानः ॥

    स्वर सहित पद पाठ

    एक॑ऽपात् । भूयः॑ । द्वि॒ऽपदः॑ । वि । च॒क्र॒मे॒ । द्वि॒ऽपात् । त्रि॒ऽपाद॑म् । अ॒भि । ए॒ति॒ । प॒श्चात् । चतुः॑ऽपात् । ए॒ति॒ । द्वि॒ऽपदा॑म् । अ॒भि॒ऽस्व॒रे । स॒म्ऽपश्य॑न् । प॒ङ्क्तीः । उ॒प॒ऽतिष्ठ॑मानः ॥


    स्वर रहित मन्त्र

    एकपाद्भूयो द्विपदो वि चक्रमे द्विपात्त्रिपादमभ्येति पश्चात् । चतुष्पादेति द्विपदामभिस्वरे सम्पश्यन्पङ्क्तीरुपतिष्ठमानः ॥

    स्वर रहित पद पाठ

    एकऽपात् । भूयः । द्विऽपदः । वि । चक्रमे । द्विऽपात् । त्रिऽपादम् । अभि । एति । पश्चात् । चतुःऽपात् । एति । द्विऽपदाम् । अभिऽस्वरे । सम्ऽपश्यन् । पङ्क्तीः । उपऽतिष्ठमानः ॥ १०.११७.८

    ऋग्वेद - मण्डल » 10; सूक्त » 117; मन्त्र » 8
    अष्टक » 8; अध्याय » 6; वर्ग » 23; मन्त्र » 3
    Acknowledgment

    हिन्दी (1)

    पदार्थ

    (एकपात्) एकभाग धनादि साधनवाला मनुष्य उपयोग करता हुआ (द्विपदः) द्विगुण साधनवाले मनुष्य से (भूयः-वि चक्रमे) अधिक विक्रम करता है (द्विपात्) दो भाग साधनवाला उसका उपयोग करता हुआ (त्रिपादम्) तीन भाग साधनवाले जन को-मनुष्य को (पश्चात्) पीछे (अभि एति) धकेल देता है-कर देता है (चतुष्पात्) चार धनादिभाग रखनेवाला (उपतिष्ठमानः) बैठा हुआ-उपयोग न करता हुआ (द्विपदाम्) दो भाग साधनवालों की (पङ्क्तीः) पादरेखाओं पगडण्डियों या पदचिह्नों को (सम्पश्यन्) देखता हुआ (अभिस्वरे) उनके आदेश पर (एति) चलता है ॥८॥

    भावार्थ

    धनादि साधन का एक भाग रखनेवाला मनुष्य उसका सदुपयोग करता हुआ द्विगुण साधनवाले से अधिक विक्रम और सफलता प्राप्त करता है, दो भाग साधनवाला उसका उपयोग करता हुआ तीन भाग साधनवाले को पीछे ढकेल देता है। चार भाग साधनवाला केवल बैठा हुआ कुछ न करता हुआ दो भाग साधनवाले उपयोग करते हुए मनुष्यों की पादरेखाओं को देखता हुआ उनके आदेश पर चलता है-चला करता है ॥८॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    संस्कृत (1)

    पदार्थः

    (एकपात्-द्विपदः-भूयः-वि चक्रमे) एकधनादिसाधनवान् पुरुषो द्विगुणसाधनवतो पुरुषात्खल्वधिकं विक्रमं करोति तदुपयोगं कुर्वन् (द्विपात्-त्रिपादं पश्चात्-अभि एति) द्विपात्-द्विसाधनवान् तदुपयोगं कुर्वन् त्रिपादं-त्रिपादवन्तं पश्चात् प्रेरयति (चतुष्पात्-उपतिष्ठमानः) चतुर्गुण-साधनवान्  केवलमुपतिष्ठमानस्तदुपयोगं न कुर्वाणः (द्विपदां-पङ्क्तीः सम्पश्यन्-अभिस्वरे-एति) द्विसाधनभागवतां तदुपयोगं कुर्वतां पङ्क्तीः पादरेखाः पश्यन् तेषामादेशे “स्वृ शब्दे” [भ्वादि०] चलति ॥८॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    इंग्लिश (1)

    Meaning

    In the process of evolution and mutual exhortation, the man of the first order of wealth looks up to the man of double order of wealth and, if he be active and generous, may even surpass the doubly rich person. Similarly, the man of double order of wealth looks up to the man of triple wealth and may even surpass him. Later, the man of triple wealth looks up to the man of fourfold wealth and may overtake and even surpass him. Thus in evolution, competition, cooperation and mutual exhortation, the generous man of initiative goes on and on, watching and abiding in the line of the progressive evolution of humanity.

    इस भाष्य को एडिट करें

    मराठी (1)

    भावार्थ

    धन इत्यादी साधनाचा एक भाग बाळगणारा माणूस त्याचा सदुपयोग करत द्विगुण साधनयुक्तापेक्षा अधिक विक्रम व सफलता प्राप्त करतो. दोन भाग साधन बाळगणारा माणूस त्याचा उपयोग करत तीन साधन बाळगणाऱ्याला मागे सारतो. चार साधन बाळगणारा केवळ बसलेला असून, काही न करता दोन भाग साधनयुक्त माणसाच्या पदचिह्नांना पाहत त्यांच्या आदेशानुसार चालतो - चालत राहतो. ॥८॥

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top