ऋग्वेद - मण्डल 10/ सूक्त 132/ मन्त्र 6
ऋषि: - शकपूतो नार्मेधः
देवता - मित्रावरुणौ
छन्दः - विराट्पङ्क्ति
स्वरः - पञ्चमः
यु॒वोर्हि मा॒तादि॑तिर्विचेतसा॒ द्यौर्न भूमि॒: पय॑सा पुपू॒तनि॑ । अव॑ प्रि॒या दि॑दिष्टन॒ सूरो॑ निनिक्त र॒श्मिभि॑: ॥
स्वर सहित पद पाठयु॒वोः । हि । मा॒ता । अदि॑तिः । वि॒ऽचे॒त॒सा॒ । द्यौः । न । भूमिः॑ । पय॑सा । पु॒पू॒तनि॑ । अव॑ । प्रि॒या । दि॒दि॒ष्ट॒न॒ । सूरः॑ । नि॒नि॒क्त॒ । र॒श्मिऽभिः॑ ॥
स्वर रहित मन्त्र
युवोर्हि मातादितिर्विचेतसा द्यौर्न भूमि: पयसा पुपूतनि । अव प्रिया दिदिष्टन सूरो निनिक्त रश्मिभि: ॥
स्वर रहित पद पाठयुवोः । हि । माता । अदितिः । विऽचेतसा । द्यौः । न । भूमिः । पयसा । पुपूतनि । अव । प्रिया । दिदिष्टन । सूरः । निनिक्त । रश्मिऽभिः ॥ १०.१३२.६
ऋग्वेद - मण्डल » 10; सूक्त » 132; मन्त्र » 6
अष्टक » 8; अध्याय » 7; वर्ग » 20; मन्त्र » 6
Acknowledgment
अष्टक » 8; अध्याय » 7; वर्ग » 20; मन्त्र » 6
Acknowledgment
भाष्य भाग
हिन्दी (1)
पदार्थ
(विचेतसा) हे विशिष्ट चेतानेवाले ज्ञानप्रदान से अध्यापक उपदेशक या प्राण अपान जीवनरसप्रदान से (युवोः-हि) तुम्हारे ही (माता-अदितिः) निर्माण करनेवाली ज्ञानशक्ति, वेदविद्याश्रुति या हृदयस्थ प्राणशक्ति अखण्डनीय है (द्यौः-न भूमिः) द्युलोक या पृथिवीलोक के समान जल से और अन्नरस से शोधन करनेवाली होती है (सूरः) सूर्य (रश्मिभिः) किरणों द्वारा (निनिक्त) जगत् के दोष को शोधन करता है, (प्रिया-अव दिदिष्टन) प्रिय सुखों को देता है ॥६॥
भावार्थ
ज्ञान द्वारा विशेषरूप से चेतानेवाले अध्यापक और उपदेशक होते हैं, उन्हें वेदविद्या या श्रुति योग्य बनाती है, वे द्युलोक और पृथिवीलोक की भाँति ज्ञान और आनन्दरस का सञ्चार करते हैं और मनुष्य के दोषों को शोधते हैं, सूर्य जैसे अपनी रश्मियों से जगत् को शोधता है एवं विशेष चेतानेवाले प्राण और अपान जीवनरस प्रदान करते हैं, हृदयस्थ प्राणशक्ति उनका निर्माण करती है, वह दोनों द्युलोक और पृथिवीलोक की भाँति जीवन और रसप्रदान करते हैं और शरीर का शोधन करते हैं ॥६॥
संस्कृत (1)
पदार्थः
(विचेतसा युवोः-हि माता-अदितिः) हे विशिष्टं चेतयितारौ ज्ञानप्रदानेनाध्यापकोपदेशकौ प्राणापानौ वा जीवनरसप्रदानेन युवयोर्माता ज्ञानशक्तिर्वेदविद्याश्रुतिः यद्वा हृदयस्य प्राणशक्तिः-अखण्डनीयाऽस्ति (द्यौः-न भूमिः पयसा पुपूतनि) द्यौः-पृथिवीव पयसा जलेनान्नरसेन शोधयित्री भवति “पूतशब्दादाचारे क्विबन्तादौणादिकः-कनिप्रत्ययः”, (सूरः-रश्मिभिः-निनिक्त) यथा सूर्यरश्मिर्जगद्दोषं शोधयति (प्रिया-अव दिदिष्टन) प्रियाणि सुखानि दत्तः, बहुवचनमादरार्थम् ॥६॥
English (1)
Meaning
Mitra and Varuna, givers of light and intelligence, known with special effort of the mind, your mother power is eternal Nature, the giver of knowledge about you is eternal Veda which washes the cover of ignorance as heaven and earth wash away the evils of darkness and want. The sun illuminates with rays of light, the earth gives cherished wealth of food.
मराठी (1)
भावार्थ
अध्यापक व उपदेशक ज्ञानाद्वारे विशेषरूपाने जागृत करणारे असतात. त्यांना वेदविद्या किंवा श्रुती योग्य बनविते. ते द्युलोक पृथ्वीलोकाप्रमाणे ज्ञान व आनंदरसाचा संचार करतात व माणसाचे दोष काढून टाकतात. सूर्य जसा आपल्या रश्मींनी जगाला स्वच्छ करतो व विशेष जागृत प्राण व अपान जीवनरस प्रदान करतात. हृदयातील प्राणशक्ती त्यांची निर्मिती करते. ते दोन्ही द्युलोक व पृथ्वीलोकाप्रमाणे जीवन व रस प्रदान करतात आणि शरीर शुद्ध करतात. ॥६॥
Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Dhiman
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal