ऋग्वेद - मण्डल 2/ सूक्त 36/ मन्त्र 4
ऋषिः - गृत्समदः शौनकः
देवता - अग्निः शुचिश्च
छन्दः - स्वराट्त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
आ व॑क्षि दे॒वाँ इ॒ह वि॑प्र॒ यक्षि॑ चो॒शन्हो॑त॒र्नि ष॑दा॒ योनि॑षु त्रि॒षु। प्रति॑ वीहि॒ प्रस्थि॑तं सो॒म्यं मधु॒ पिबाग्नी॑ध्रा॒त्तव॑ भा॒गस्य॑ तृप्णुहि॥
स्वर सहित पद पाठआ । व॒क्षि॒ । दे॒वान् । इ॒ह । वि॒प्र॒ । यक्षि॑ । च॒ । उ॒शन् । हो॒तः॒ । नि । स॒द॒ । योनि॑षु । त्रि॒षु । प्रति॑ । वी॒हि॒ । प्रऽस्थि॑तम् । सो॒म्यम् । मधु॑ । पि॒ब॒ । आग्नी॑ध्रात् । तव॑ । भा॒गस्य॑ । तृ॒प्णु॒हि॒ ॥
स्वर रहित मन्त्र
आ वक्षि देवाँ इह विप्र यक्षि चोशन्होतर्नि षदा योनिषु त्रिषु। प्रति वीहि प्रस्थितं सोम्यं मधु पिबाग्नीध्रात्तव भागस्य तृप्णुहि॥
स्वर रहित पद पाठआ। वक्षि। देवान्। इह। विप्र। यक्षि। च। उशन्। होतः। नि। सद। योनिषु। त्रिषु। प्रति। वीहि। प्रऽस्थितम्। सोम्यम्। मधु। पिब। आग्नीध्रात्। तव। भागस्य। तृप्णुहि॥
ऋग्वेद - मण्डल » 2; सूक्त » 36; मन्त्र » 4
अष्टक » 2; अध्याय » 7; वर्ग » 25; मन्त्र » 4
Acknowledgment
अष्टक » 2; अध्याय » 7; वर्ग » 25; मन्त्र » 4
Acknowledgment
भाष्य भाग
संस्कृत (1)
विषयः
पुनस्तमेव विषयमाह।
अन्वयः
हे होतरुशन् विप्र यतस्त्वमिह देवानावक्षि सङ्गतानि कर्माणि च यक्षि तस्मात्त्रिषु योनिषु निषद प्रस्थितं प्रति वीहि सोम्यं मधु पिब तव भागस्याग्नीध्रात्तृप्णुहि ॥४॥
पदार्थः
(आ) (वक्षि) वदसि (देवान्) दिव्यगुणान् (इह) संसारे (विप्र) (यक्षि) यजसि (च) (उशन्) कामयमानः (होतः) सुखप्रदातः (नि) नितराम् (सद) स्थिरो भव। अत्र द्व्यचोऽतस्तिङ इति दीर्घः (योनिषु) निमित्तेषु (त्रिषु) कर्मोपासनाज्ञानेषु (प्रति) (वीहि) प्राप्नुहि (प्रस्थितम्) प्रकर्षेण स्थितम् (सोम्यम्) सोमगुणसम्पन्नम् (मधु) मधुरमुदकम्। मध्विति उदकना० नि० १। १२। (पिब) (आग्नीध्रात्) अग्निं धरति यस्मात् तस्मात् (तव) (भागस्य) भजनीयस्य (तृप्णुहि) ॥४॥
भावार्थः
ये मनुष्याः कर्मोपासनाज्ञानेषु प्रयत्य सत्यं कामयन्तो मनुष्यानध्यापनोपदेशाभ्यां विदुषः कुर्वन्ति ते नित्यं सुखमश्नुवते ॥४॥
हिन्दी (1)
विषय
फिर उसी विषय को अगले मन्त्र में कहा है।
पदार्थ
हे (होतः) सुख के देनेवाले (उशन्) कामना करते हुए (विप्र) मेधावी जन ! आप नियत अपने कर्म वा (इह) इस संसार में (देवान्) दिव्य गुणों को (आ,वक्षि) अच्छे प्रकार कहते (च) और प्राप्त हुए कर्मों को (यक्षि) प्राप्त होवे तथा दूसरे प्राणियों को उनका उपदेश देते हैं इसी से (त्रिषु) कर्म-उपासना-ज्ञान इन तीनों (योनिषु) निमित्तों में (निषद) निरन्तर स्थिर हों और (प्रस्थितम्) प्रकर्षता से स्थिति विषय को (प्रति,वीहि) प्राप्त होओ (सोम्यम्) शीतल गुण सम्पन्न (मधु) मीठे जल को (पिब) पीओ और (तव) तुम्हारे (भागस्य) सेवने योग्य व्यवहार के (आग्नीध्रात्) उस भाग से जिससे अग्नि को धारण करते हैं (तृप्णुहि) तृप्त हूजिये ॥४॥
भावार्थ
जो मनुष्य कर्मोपासना और ज्ञानों में प्रयत्न कर सत्य की कामना करते हुए मनुष्यों को अध्यापन और उपदेश से विद्वान् करते हैं, वे नित्य सुख को प्राप्त होते हैं ॥४॥
मराठी (1)
भावार्थ
जी माणसे कर्मोपासना, ज्ञान, प्रयत्न इत्यादींनी सत्याची कामना करतात व माणसांना अध्यापन, उपदेश यांनी विद्वान करतात ती नित्य सुख प्राप्त करतात. ॥ ४ ॥
इंग्लिश (1)
Meaning
Agni, ‘vipra’, brilliant lord of the dynamics of nature and human society, speak of the laws of nature and psycho-social dynamics and inaugurate and direct the yajna of creation and production here. Inspired and passionate for holy action, be seated on the vedi, establish yourself in the three fields of earth, sky and space and be sure and specific on description, application and valuation of knowledge human and divine with prayer and gratitude to the Lord Omniscient. Achieve the planned targets of blissful creativity and development, taste the sweets of yajnic success and be happy that you have played your part of life’s action for your people.
Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Dhiman
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal