ऋग्वेद - मण्डल 5/ सूक्त 26/ मन्त्र 9
एदं म॒रुतो॑ अ॒श्विना॑ मि॒त्रः सी॑दन्तु॒ वरु॑णः। दे॒वासः॒ सर्व॑या वि॒शा ॥९॥
स्वर सहित पद पाठआ । इ॒दम् । म॒रुतः॑ । अ॒श्विना॑ । मि॒त्रः । सी॒द॒न्तु॒ । वरु॑णः । दे॒वासः॑ । सर्व॑या । वि॒शा ॥
स्वर रहित मन्त्र
एदं मरुतो अश्विना मित्रः सीदन्तु वरुणः। देवासः सर्वया विशा ॥९॥
स्वर रहित पद पाठआ। इदम्। मरुतः। अश्विना। मित्रः। सीदन्तु। वरुणः। देवासः। सर्वया। विशा ॥९॥
ऋग्वेद - मण्डल » 5; सूक्त » 26; मन्त्र » 9
अष्टक » 4; अध्याय » 1; वर्ग » 20; मन्त्र » 4
Acknowledgment
अष्टक » 4; अध्याय » 1; वर्ग » 20; मन्त्र » 4
Acknowledgment
भाष्य भाग
संस्कृत (1)
विषयः
पुनस्तमेव विषयमाह ॥
अन्वयः
मरुतो मित्रो वरुणोऽश्विना देवासः सर्वया विशेदमा सीदन्तु ॥९॥
पदार्थः
(आ) समन्तात् (इदम्) आसनम् (मरुतः) मनुष्याः (अश्विना) अध्यापकोपदेशकौ (मित्रः) सखा (सीदन्तु) आसताम् (वरुणः) सर्वोत्तमः (देवासः) विद्वांसः (सर्वया) (विशा) प्रजया ॥९॥
भावार्थः
राजा सभ्या जनाश्च न्यायासनमधिष्ठायान्यायं पक्षपातं विहाय न्यायं कृत्वा प्रजानां प्रिया भवन्त्विति ॥९॥ अत्राग्निविद्वद्गुणवर्णनादेतदर्थस्य पूर्वसूक्तार्थेन सह सङ्गतिर्वेद्या ॥ इति षड्विंशतितमं सूक्तं विंशो वर्गश्च समाप्तः ॥
हिन्दी (3)
विषय
फिर उसी विषय को कहते हैं ॥
पदार्थ
(मरुतः) मनुष्य (मित्रः) मित्र (वरुण) सब में उत्तम (अश्विना) अध्यापक और उपदेशक तथा (देवासः) विद्वान् जन (सर्वया) सम्पूर्ण (विशा) प्रजा से (इदम्) इस आसन पर (आ, सीदन्तु) विराजें ॥९॥
भावार्थ
राजा और श्रेष्ठ जन न्यायासन पर विराज के अन्याय और पक्षपात का त्याग और न्याय करके प्रजाओं के प्रिय होवें ॥९॥ इस सूक्त में अग्नि और विद्वान् के गुण वर्णन करने से इस सूक्त के अर्थ की इस से पूर्व सूक्त के अर्थ के साथ सङ्गति जाननी चाहिये ॥ यह छब्बीसवाँ सूक्त और बीसवाँ वर्ग समाप्त हुआ ॥
विषय
ज्ञानवान् गुरु के कर्त्तव्य । पक्षान्तर में विद्युत् का वर्णन । उत्तम पुरुष का उच्च पद पर स्थापन ।
भावार्थ
भा०- ( मरुतः ) विद्वान् मनुष्य, वायुवत् बलवान् वीर पुरुष, (अश्विना ) उत्तम स्त्री पुरुष वा अध्यापक और उपदेशक, ( मित्रः ) मित्र वर्ग और ( वरुणः ) दुष्टों के वारण करने वाले श्रेष्ठ जन ये सभी ( इदं ) इस उत्तम आसन को ( आ सीदन्तु ) आदर पूर्वक प्राप्त करें । और ( देवासः) सभी उत्तम जन ( सर्वया विशा ) सब प्रकार की प्रजा सहित ( आ सीदन्तु ) आकर विराजें । इति विंशो वर्गः ॥
टिप्पणी
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर
वसूयव अत्रिया ऋषयः ॥ अग्निर्देवता ॥ छन्दः - १, ९ गायत्री | २, ३, ४,५,६,८ निचृद्गायत्री । ७ विराङ्गायत्री ॥ षडजः स्वरः ॥ नवर्चं सूक्तम् ॥
विषय
दिव्य जीवन
पदार्थ
१. (इदम्) = हमारे इस जीवन में (मरुतः) = प्राण (आ सीदन्तु) = आसीन हों। हम प्राणायाम के द्वारा प्राणशक्ति का वर्धन करते हुए यहाँ प्राणों को स्थापित करें। (अश्विना) = द्यावापृथिवी- ज्ञानदीप्त मस्तिष्क [द्युलोक] तथा दृढ़ शरीर [पृथिवी] हमें प्राप्त हों। (मित्रः) = स्नेह की भावना तथा (वसा:) = द्वेष का निवारण हमारे जीवन में हो। २. (देवास:) = सब दिव्यगुण (सर्वया विशा) = सब शरीर में प्रवेश के योग्य उत्तम भावनाओं के साथ हमारे जीवन में आसीन हों।
भावार्थ
भावार्थ- हमारा जीवन 'प्राणशक्ति ज्ञान व बल - स्नेह व निर्देषता तथा दिव्यगुणों व सब उत्तम भावनाओं से युक्त हो । यह जीवन में दिव्यता को लानेवाला व्यक्ति (त्रीन् ऋच्छति इति त्र्यरुणः) 'त्र्यरुण' बनता है - 'शरीर मन व मस्तिष्क' तीनों को उत्तम बनाता हैं—'त्रैवृष्णः = तीनों को शक्तिशाली बनाता है। इस व्यक्ति से दास्यव भावनाएँ भयभीत होकर दूर ही रहती हैं - यह 'त्रसदस्यु' होता है, खूब ही वासनाओं का संहार करने के कारण 'पौरुकुत्स्य' कहलाता है। प्रशस्त इन्द्रियों के साथ मेलवाला यह 'अश्व-मेध' है [मेधृ to meet]-उत्तमता से भरण करने के कारण 'भारत' है- क्राम, क्रोध, लोभ से दूर होने के कारण 'अत्रि' है। इन ऋषियों की आराधना का स्वरूप यह है -
मराठी (1)
भावार्थ
राजा व श्रेष्ठ जनांनी न्यायासनावर बसून भेदभाव व अन्याय न करता न्याय करून प्रजेमध्ये प्रिय व्हावे. ॥ ९ ॥
इंग्लिश (2)
Meaning
May the Maruts, dynamic leaders, Ashvins, complementary powers like teachers and preachers, friends, Varuna, judges, and brilliant nobilities with all the people come, and sit on this vedi for yajna.
Subject [विषय - स्वामी दयानन्द]
The duties of the learned persons are elaborated.
Translation [अन्वय - स्वामी दयानन्द]
Let good men teachers and preachers, friends the most acceptable men and other highly learned persons have properly seated along with (the representatives) all people.
Commentator's Notes [पदार्थ - स्वामी दयानन्द]
N/A
Purport [भावार्थ - स्वामी दयानन्द]
The king and members of the representative assemblies etc. having taken their seats of justice should give up all injustice or partiality, and thus earn popularity among the subjects.
Foot Notes
(अश्विना ) अध्यापकोपदेशकौ अश्विनावर्ध्वंयू Aitittraya 118, Stph 1, 12, 17 Gopathe 2, 6) अध्वर्यं:-अध्वरं युनक्ति अध्वरस्य नेता, अध्वरं कामयत इति वा (NKT 1, 3, 8 ) अध्यापनं ब्रह्मयज्ञ: (मनु) अध्यापनात्मक ब्रह्मयज्ञस्य नेतारो अध्यापकोपदेशकावेव संभवतः । =Teachers and preachers.
Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal