अथर्ववेद - काण्ड 11/ सूक्त 5/ मन्त्र 15
सूक्त - ब्रह्मा
देवता - ब्रह्मचारी
छन्दः - पुरस्ताज्ज्योतिस्त्रिष्टुप्
सूक्तम् - ब्रह्मचर्य सूक्त
अ॒मा घृ॒तं कृ॑णुते॒ केव॑लमाचा॒र्यो भू॒त्वा वरु॑णो॒ यद्य॒दैच्छ॑त्प्र॒जाप॑तौ। तद्ब्र॑ह्मचा॒री प्राय॑च्छ॒त्स्वान्मि॒त्रो अध्या॒त्मनः॑ ॥
स्वर सहित पद पाठअ॒मा । घृ॒तम् । कु॒णु॒ते॒ । केव॑लम् । आ॒ऽचा॒र्य᳡: । भू॒त्वा । वरु॑ण: । यत्ऽय॑त् । ऐच्छ॑त् । प्र॒जाऽप॑तौ । तत् । ब्र॒ह्म॒ऽचा॒री । प्र । अ॒य॒च्छ॒त् । स्वान् । मि॒त्र: । अधि॑ । आ॒त्मन॑: ॥७.१५॥
स्वर रहित मन्त्र
अमा घृतं कृणुते केवलमाचार्यो भूत्वा वरुणो यद्यदैच्छत्प्रजापतौ। तद्ब्रह्मचारी प्रायच्छत्स्वान्मित्रो अध्यात्मनः ॥
स्वर रहित पद पाठअमा । घृतम् । कुणुते । केवलम् । आऽचार्य: । भूत्वा । वरुण: । यत्ऽयत् । ऐच्छत् । प्रजाऽपतौ । तत् । ब्रह्मऽचारी । प्र । अयच्छत् । स्वान् । मित्र: । अधि । आत्मन: ॥७.१५॥
अथर्ववेद - काण्ड » 11; सूक्त » 5; मन्त्र » 15
भाषार्थ -
(आचार्यः) आचार्य (प्रजापतौ) प्रजाओं के पति अर्थात् रक्षक होने के निमित्त [ब्रह्मचारी के लिये] (यत् यत्) जो-जो उपदेश देना (ऐच्छत) चाहता है, (वरुणो भूत्वा) पापनिवारकरूप धारण कर आचार्य उस-उस उपदेश का (केवलम्) सिर्फ (घृतम) प्रकाशमात्र, ज्ञानमात्र (अमा) उसके आश्रमनिवास में (कुणते) कर देता है। तदनन्तर (ब्रह्मचारी) ब्रह्मचारी [गृहस्थ धारण कर] (मित्रः) मित्ररूप में अर्थात् स्नेहरूप में, (तद्) उस सदुपदेश को, (आत्मनः अधि) निज अनुभव से, (स्वान्) निजसन्तानों को (प्रायच्छत्) देता है।
टिप्पणी -
[अमा = गृहनाम (निघं० ३।४)। घृतम्= घृ दीप्तौ। वरुणः (मन्त्र १४) = निवारकः। अभिप्राय यह कि सद्गृहस्थी होने के लिए, ब्रह्मचारी को ब्रह्मचर्य काल में ही आचार्य, गृहस्थ कर्तव्यों तथा गृहस्थ धर्मों का ज्ञान दे देता है]।