English
अथर्ववेद - काण्ड 5/ सूक्त 11/ मन्त्र 2
न कामे॑न॒ पुन॑र्मघो भवामि॒ सं च॑क्षे॒ कं पृश्नि॑मे॒तामुपा॑जे। केन॒ नु त्वम॑थर्व॒न्काव्ये॑न॒ केन॑ जा॒तेना॑सि जा॒तवे॑दाः ॥
स्वर सहित पद पाठन । कामे॑न । पुन॑:ऽमघ: । भ॒वा॒मि॒ । सम् । च॒क्षे॒ । कम् । पृश्नि॑म् । ए॒ताम् । उप॑ । अ॒जे॒ । केन॑ । नु । त्वम् । अ॒थ॒र्व॒न् । काव्ये॑न । केन॑ । जा॒तेन॑ । अ॒सि॒ । जा॒तऽवे॑दा: ॥११.२॥
स्वर रहित मन्त्र
न कामेन पुनर्मघो भवामि सं चक्षे कं पृश्निमेतामुपाजे। केन नु त्वमथर्वन्काव्येन केन जातेनासि जातवेदाः ॥
स्वर रहित पद पाठन । कामेन । पुन:ऽमघ: । भवामि । सम् । चक्षे । कम् । पृश्निम् । एताम् । उप । अजे । केन । नु । त्वम् । अथर्वन् । काव्येन । केन । जातेन । असि । जातऽवेदा: ॥११.२॥
अथर्ववेद - काण्ड » 5; सूक्त » 11; मन्त्र » 2
भाषार्थ -
(कामेन) निजकामना द्वारा (पुनर्मघः) बार-बार सृष्टिधनवाला (न भवामि) मैं नहीं होता हूँ, अपितु (कम्) प्रजा के सुख को (सचक्षे) मैं देखता हूँ, इसलिए (एताम्, पृश्निम्) पृथिवी को (उपाजे) मैं प्राप्त होता हूँ। (अथर्वन् ) हे अथर्वा१! (त्वम्) तू ( नु) बितर्के, (केन काव्येन) किस काव्य द्वारा, तथा (केन जातेन) किसा उत्पन्न पदार्थ द्वारा ( जातवेदाः असि) जातवेदा [नामवाला ] हुआ है ।
टिप्पणी -
[ संचक्षे=चष्टे पश्यतिकर्मा (निघं० ३।११) कम् सुखनाम (निघं० ३।६) । उपाजे= उप + अज ( गतौ) (भ्वादिः) गतेस्त्रयोsर्थाः, ज्ञानं गतिः प्राप्तिश्च । जातवेदा: पद में ज्ञान और प्राप्ति अर्थ अभिप्रेत है। जातवेदा:=जातप्रज्ञानः, तथा जातधनः (निरुक्त ७।५।१९ ) । जात +विद् ज्ञाने, जात+विद्लृ लाभे ] [१. अथर्वा है-निरुद्धचित्तवृत्तिक योगी । "थर्वतिश्चरतिकर्मा, ततप्रतिषेधः" (निरुक्त ११।२।१९)]