अथर्ववेद - काण्ड 5/ सूक्त 20/ मन्त्र 2
सूक्त - ब्रह्मा
देवता - वानस्पत्यो दुन्दुभिः
छन्दः - त्रिष्टुप्
सूक्तम् - शत्रुसेनात्रासन सूक्त
सिं॒ह इ॑वास्तानीद्द्रु॒वयो॒ विब॑द्धोऽभि॒क्रन्द॑न्नृष॒भो वा॑सि॒तामि॑व। वृषा॒ त्वं वध्र॑यस्ते स॒पत्ना॑ ऐ॒न्द्रस्ते॒ शुष्मो॑ अभिमातिषा॒हः ॥
स्वर सहित पद पाठसिं॒ह:ऽइ॑व । अ॒स्ता॒नी॒त् । द्रु॒वय॑: । विऽब॑ध्द: । अ॒भि॒ऽक्रन्द॑न् । ऋ॒ष॒भ: । वा॒सि॒ताम्ऽइ॑व । वृषा॑ । त्वम् । वध्र॑य: । ते॒ । स॒ऽपत्ना॑: । ऐ॒न्द्र: । ते॒ । शुष्म॑: । अ॒भि॒मा॒ति॒ऽस॒ह: ॥२०.२॥
स्वर रहित मन्त्र
सिंह इवास्तानीद्द्रुवयो विबद्धोऽभिक्रन्दन्नृषभो वासितामिव। वृषा त्वं वध्रयस्ते सपत्ना ऐन्द्रस्ते शुष्मो अभिमातिषाहः ॥
स्वर रहित पद पाठसिंह:ऽइव । अस्तानीत् । द्रुवय: । विऽबध्द: । अभिऽक्रन्दन् । ऋषभ: । वासिताम्ऽइव । वृषा । त्वम् । वध्रय: । ते । सऽपत्ना: । ऐन्द्र: । ते । शुष्म: । अभिमातिऽसह: ॥२०.२॥
अथर्ववेद - काण्ड » 5; सूक्त » 20; मन्त्र » 2
भाषार्थ -
(द्रुवयः) काष्ठनिर्मित, (विबद्धः) विशेषरूप में चर्म आदि द्वारा बंधा हुआ दुन्दुभि (सिंहः इव) सिंह के सदृश (अस्तानीत् ) गजा है, और (वासिताम्) विशेष गन्धवाली१ गौ के (अभि) सम्मुख ( ऋषभ: इव) जैसे बैल (क्रन्दन्) शब्द करता हुआ जाता है [वैरो तू शत्रु की ओर जा]। [हे दुन्दुभि !] (त्वम्) तू (वृषा) शक्तिशाली है, (ते) वे (सपत्नाः ) शत्रु (वध्रयः) बधिया हैं, शक्तिरहित हैं, (ते) तेरा (शुष्मः) शोषक बल (ऐन्द्रः) विद्युत् का है, (अभिमातिषाहः) जोकि अभिमानियों का पराभव करता है।
टिप्पणी -
[शुष्मम् बलनाम (निघं० २।९)।] [१. गर्भ चाहनेवाली गौ के मूत्र से विशेष प्रकार की गन्ध आती है, इसे सुँघकर बैल उसकी ओर शब्द करता हुआ आता है।]