English
अथर्ववेद - काण्ड 3/ सूक्त 11/ मन्त्र 2
सूक्त - ब्रह्मा, भृग्वङ्गिराः
देवता - इन्द्राग्नी, आयुः, यक्ष्मनाशनम्
छन्दः - त्रिष्टुप्
सूक्तम् - दीर्घायुप्राप्ति सूक्त
यदि॑ क्षि॒तायु॒र्यदि॑ वा॒ परे॑तो॒ यदि॑ मृ॒त्योर॑न्ति॒कं नी॑त ए॒व। तमा ह॑रामि॒ निरृ॑तेरु॒पस्था॒दस्पा॑र्षमेनं श॒तशा॑रदाय ॥
स्वर सहित पद पाठयदि॑ । क्षि॒तऽआ॑यु: । यदि॑ । वा॒ । परा॑ऽइत: । यदि॑ । मृ॒त्यो: । अ॒न्ति॒कम् । निऽइ॑त: । ए॒व । तम् । आ । ह॒रा॒मि॒ । नि:ऽऋ॑ते: । उ॒पस्था॑त् । अस्पा॑र्शम् । ए॒न॒म् । श॒तऽशा॑रदाय ॥११.२॥
स्वर रहित मन्त्र
यदि क्षितायुर्यदि वा परेतो यदि मृत्योरन्तिकं नीत एव। तमा हरामि निरृतेरुपस्थादस्पार्षमेनं शतशारदाय ॥
स्वर रहित पद पाठयदि । क्षितऽआयु: । यदि । वा । पराऽइत: । यदि । मृत्यो: । अन्तिकम् । निऽइत: । एव । तम् । आ । हरामि । नि:ऽऋते: । उपस्थात् । अस्पार्शम् । एनम् । शतऽशारदाय ॥११.२॥
अथर्ववेद - काण्ड » 3; सूक्त » 11; मन्त्र » 2
मन्त्र विषय - রোগনাশনায়োপদেশঃ
भाषार्थ -
(যদি) যদিও [এই প্রাণী] (ক্ষিতায়ুঃ) ক্ষীণ আয়ুসম্পন্ন, (যদি বা) অথবা (পরেতঃ) অঙ্গ-ভঙ্গ রয়েছে, (যদি) যদিও (মৃত্যোঃ) মৃত্যুর (অন্তিকম্) কাছে (এব) ই (নীতিঃ=নি−ইতঃ) এসে গেছে/নিকটে। (তম্) তাঁকে (নির্ঋতেঃ) মহামারীর (উপস্থাৎ) কোল থেকে (আ হরামি) নিয়ে আসি, (এনম্) একে [এই প্রাণীকে] (শতশারদায়+জীবনায়) শত শরৎ ঋতুসম্পন্ন [জীবন] এর জন্য (অস্পার্ষম্) আমি প্রবল করেছি॥২॥
भावार्थ - যেমন চতুর বৈদ্য প্রচেষ্টাপূর্বক মুমূর্ষু রোগীদের সতেজ করে, এভাবেই মনুষ্য শারীরিক, আত্মিক ও সামাজিক কঠিন সংকট পড়লে নিজের আত্মাকে প্রবল রাখুক ॥২॥ অথর্ব০ ১।৩৫।১। এ ‘দীর্ঘায়ুত্বায় শতশারদায়’ পাঠ আছে, এখানে ‘জীবনায়’ পদ মন্ত্র ১ থেকে নেওয়া হয়েছে ॥ অন্য দুটি সংহিতা, সায়ণভাষ্য ও ঋগ্বেদে ‘অস্পার্ষম্’ পাঠ আছে, কিন্তু মুম্বাই গভর্নমেন্ট সংহিতায় সম্পাদিত এবং অথর্ব০ কা০ ২০ সূ০ ৯৬ ম০ ৭ এ ‘অস্পার্শম্’ পাঠ আছে। আমি ‘অস্পার্ষম্’ নিয়েছি ॥
इस भाष्य को एडिट करें