ऋग्वेद - मण्डल 1/ सूक्त 35/ मन्त्र 10
ऋषिः - हिरण्यस्तूप आङ्गिरसः
देवता - सविता
छन्दः - विराट्त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
हिर॑ण्यहस्तो॒ असु॑रः सुनी॒थः सु॑मृळी॒कः स्ववाँ॑ यात्व॒र्वाङ् । अ॒प॒सेध॑न्र॒क्षसो॑ यातु॒धाना॒नस्था॑द्दे॒वः प्र॑तिदो॒षं गृ॑णा॒नः ॥
स्वर सहित पद पाठहिर॑ण्यऽहस्तः । असु॑रः । सु॒ऽनी॒थः । सु॒ऽमृ॒ळी॒कः । स्वऽवा॑न् । या॒तु॒ । अ॒र्वाङ् । अ॒प॒ऽसेध॑न् । र॒क्षसः॑ । या॒तु॒ऽधाना॑न् । अस्था॑त् । दे॒वः । प्र॑तिऽदो॒षम् । गृ॒णा॒नः ॥
स्वर रहित मन्त्र
हिरण्यहस्तो असुरः सुनीथः सुमृळीकः स्ववाँ यात्वर्वाङ् । अपसेधन्रक्षसो यातुधानानस्थाद्देवः प्रतिदोषं गृणानः ॥
स्वर रहित पद पाठहिरण्यहस्तः । असुरः । सुनीथः । सुमृळीकः । स्ववान् । यातु । अर्वाङ् । अपसेधन् । रक्षसः । यातुधानान् । अस्थात् । देवः । प्रतिदोषम् । गृणानः॥
ऋग्वेद - मण्डल » 1; सूक्त » 35; मन्त्र » 10
अष्टक » 1; अध्याय » 3; वर्ग » 7; मन्त्र » 4
Acknowledgment
अष्टक » 1; अध्याय » 3; वर्ग » 7; मन्त्र » 4
Acknowledgment
भाष्य भाग
संस्कृत (1)
विषयः
(हिरण्यहस्तः) हिरण्यानि सर्वतो गमनानि हस्ता इव यस्य सः। अत्र गत्यर्थाद्धर्य्य धातोरौणादिकः कन्यन् प्रत्ययः। (असुरः) असून् प्राणान् राति ददात्यविद्यमानरूपगुणो वा सोऽसुरो वायुः। आतोनुपसर्गेकः। अ० ३।२।३। इत्यसूपपदाद्राधातोः कः। (सुनीथः) शोभनं नीथो नयनं प्रापणं यस्य सः (सुमृडीकः) यः शोभनेन भृडयति सुखयति सः। मृडः कीकच् कङ्कणौ। उ० ४।२५।# इति कीकच्। (स्ववान्) स्वे प्रशस्ताः स्पर्शादयो गुणा विद्यन्ते यस्मिन् सः। अत्र प्रशंसार्थे मतुप्। (यातु) प्राप्नोति प्राप्नोतु वा (अर्वाङ्) अर्वतः स्विकीयानध ऊर्ध्वतिर्यग्गमनाख्यवेगानंचति प्राप्नोतीति। अत्र ऋत्विग्दधृक्०* इति क्विन्। क्विन्प्रत्यस्यकुः¤ इति कवर्गादेशः। (अपसेवन्) निवारन् सन् (रक्षसः) चोरादीन् दुष्टकर्मकर्तॄन्। रक्षो रक्षयितव्यमस्मात्। निरु० ४०¶।१८। (यातुधानान्) यातवो यातनाः पीड़ा धीयन्ते येषु तान् दस्यून् (अस्थात्) स्थितवानस्ति (देवः) सर्वव्यवहारसाधकः (प्रतिदोषम्) रात्रिं रात्रिं प्रति। अत्र रात्रेरुपलक्षणत्वाद्दिवसस्यापि ग्रहणमस्ति प्रतिसमयामित्यर्थः। दोषति रात्रिनामसु पठितम्। निघं० १।७। (गृणानः) स्वगुणैः स्तोतुमर्हः ॥१०॥ #[वै० यं० मुद्रित द्वितीयावृतौ ४।२४। एषा संख्या वर्त्तते। सं० ] *[अ० ३।२।५९।] ¤[अ० ८।२।६२।] ¶[नि० ४।१८।]
अन्वयः
अथ वायुगुणा उपदिश्यते।
पदार्थः
हे सभेश भवान् यथाऽयं हिरण्यऽहस्तोऽसुरः सुनीथः सुमृडीकः स्वावानर्वाङ् वायुर्यातिसर्वतश्चलति। एवं प्रति दोषं गृणानो देवो वायुदुःखानि निवार्य सुखानि प्रापयित्वाऽस्थात् तथा यातुधानान् रक्षसोऽपसेधन् सर्वान् दुष्टान्निवारयन् श्रेष्ठान् यातु प्राप्नोतु ॥१०॥
भावार्थः
अत्र वाचकलुप्तोपमालङ्कारः। हे सभापते यथायं वायुः स्वकीयाकर्षण बलादिगुणैः सर्वान् पदार्थान् व्यवस्थापयति यथा च दिवसे चोराः प्रबला भवितुं नार्हन्ति तथैव भवतापि भवितव्यम्। येन जगदीश्वरेण बहुगुणसुखप्रापका वाय्वादयः पदार्था रचितास्तस्मै सर्वे र्धन्यवादा देयाः ॥१०॥
हिन्दी (4)
विषय
अब अगले मंत्र में वायु के गुणों का उपदेश किया है।
पदार्थ
हे सभापते ! आप जैसे यह (हिरण्यहस्तः) जिसका चलना हाथ के समान है (असुरः) प्राणों की रक्षा करनेवाला रूप गुणरहित (सुनीथः) सुन्दर रीति से सबको प्राप्त होने (सुमृडीकः) उत्तम व्यवहारों से सुखयुक्त करने और (स्ववान्) उत्तम-२ स्पर्श आदि गुणवाला (अर्वाङ्) अपने नीचे ऊपर टेढे जानेवाले वेगों को प्राप्त होता हुआ वायु चारों ओर से चलता है तथा (प्रतिदोषम्) रात्रि-२ के प्रति (गृणानः) गुण कथन से स्तुति करने योग्य (देवः) सुखदायक वायु दुःखों को निवृत्त और सुखों को प्राप्त करके (अस्थात्) स्थित होता है वैसे (रक्षसः) दुष्ट कर्म करनेवाले (यातुधानान्) जिनमें पीड़ा आदि दुःख होते हैं उन डांकुओं को (अपसेधन्) निवारण करते हुए श्रेष्ठों को प्राप्त हूजिये ॥१०॥
भावार्थ
इस मंत्र में वाचकलुप्तोपमालङ्कार है। हे सभापति जैसे यह वायु अपने आकर्षण और बल आदि गुणों से सब पदार्थों को व्यवस्था में रखता है और जैसे दिन में चोर प्रबल नहीं होसकते हैं वैसे आप भी हूजिये और तुमको जिस जगदीश्वर ने बहुतगुणयुक्त सुख प्राप्त करनेवाले वायु आदि पदार्थ रचे हैं उसीको सब धन्यवाद देने योग्य हैं ॥१०॥
विषय
अब इस मंत्र में वायु के गुणों का उपदेश किया है।
सन्धिविच्छेदसहितोऽन्वयः
हे सभेश भवान् यथा अयं हिरण्यहस्तः असुरः सुनीथः सुमृडीकः स्वावान् अर्वाङ् वायुः याति सर्वतः चलति। एवं प्रति दोषं गृणानः देवः वायुः दुःखानि निवार्य सुखानि प्रापयित्वा अस्थात् तथा यातुधानान् रक्षसः अपसेधन् सर्वान् दुष्टान् निवारयन् श्रेष्ठान् यातु प्राप्नोतु ॥१०॥
पदार्थ
हे (सभेश)=सभापते ! (भवान्)=आप, (यथा)=जैसे, (अयम्)=यह, (हिरण्यहस्तः) हिरण्यानि सर्वतो गमनानि हस्ता इव यस्य सः=सब ओर स्वर्ण का हाथ के समान चलना, (असुरः) असून् प्राणान् राति ददात्यविद्यमानरूपगुणो वा सोऽसुरो वायुः=प्राणों को देते हुए अथवा रूप व गुणो का अविद्यमान होना, (सुनीथः) शोभनं नीथो नयनं प्रापणं यस्य सः=सुन्दर रीति से प्राणों को ले जा रहे, (सुमृडीकः) यः शोभनेन मृडयति सुखयति सः= सुन्दर रीति से सुखी. (स्ववान्) स्वे प्रशस्ताः स्पर्शादयो गुणा विद्यन्ते यस्मिन् सः=अपने उत्तम स्पर्श आदि गुणवाला, (अर्वाङ्) अर्वतः स्विकीयानध ऊर्ध्वतिर्यग्गमनाख्यवेगानंचति प्राप्नोतीति=अपने नीचे ऊपर टेढे जानेवाले वेगों को प्राप्त होता हुआ, (वायुः)=वायु, (सर्वतः)=हर ओर से, (चलति)=चलता है, (एवम्)=और, (प्रतिदोषम्) रात्रिं रात्रिं प्रति=हर रात्रि के प्रति, (गृणानः) स्वगुणैः स्तोतुमर्हः=अपने गुण कथन से स्तुति करने योग्य, (देवः) सर्वव्यवहारसाधकः=सर्व व्यवहार साधक, (देवः)=देव, (वायुः)=वायु, (दुःखानि)=दुःखों को, (निवार्य)=दूर करता है, (सुखानि)=सुखों को, (प्रापयित्वा)=प्राप्त करके, (अस्थात्) स्थितवानस्ति=स्थित होता है, (तथा)=वैसे ही, (यातुधानान्) यातवो यातनाः पीड़ा धीयन्ते येषु तान् दस्यून्=जिनमें पीड़ा आदि दुःख होते हैं उन डाकुओं को, (रक्षसः) चोरादीन् दुष्टकर्मकर्तॄन्। रक्षो रक्षयितव्यमस्मात्=दुष्ट कर्म करनेवाले चोर आदि जिनसे हमारी रक्षा की जानी चाहिए, (अपसेवन्) निवारन् सन्=निवारण करते हुए, (सर्वान्)=समस्त, (दुष्टान्)=दुष्टों को, (निवारयन्)=दूर करता है, और (श्रेष्ठान्)=श्रेष्ठों को, (यातु) प्राप्नोति प्राप्नोतु वा=प्राप्त होता है या प्राप्त कराता है॥१०॥
महर्षिकृत भावार्थ का भाषानुवाद
इस मंत्र में वाचकलुप्तोपमालङ्कार है। हे सभापति जैसे यह वायु अपने आकर्षण और बल आदि गुणों से सब पदार्थों को व्यवस्था में रखता है और जैसे दिन में चोर प्रबल नहीं हो सकते हैं, वैसे आपको भी होना चाहिये। जिस जगदीश्वर ने बहुत गुण युक्त सुख प्राप्त कराने वाले वायु आदि पदार्थ रचे हैं, उसी को सबके द्वारा धन्यवाद दिया जाना योग्य है ॥१०॥
पदार्थान्वयः(म.द.स.)
हे (सभेश) सभापति ! (भवान्) आप (यथा) जैसे (अयम्) यह (हिरण्यहस्तः) सुनहरे हाथ की गति की तरह (असुरः) प्राणों को देते हुए अथवा रूप व गुणो का अविद्यमान होना है। (सुनीथः) सुन्दर रीति से प्राणों को ले जा रहे और (सुमृडीकः) सुन्दर रीति से सुखी (स्ववान्) अपने उत्तम स्पर्श आदि गुणवाले और (अर्वाङ्) अपने नीचे ऊपर टेढे जानेवाले वेगों को प्राप्त होता हुआ (वायुः) वायु (सर्वतः) हर ओर से (चलति) चलता है। (एवम्) और (प्रतिदोषम्) हर रात्रि के प्रति (गृणानः) अपने गुण कथन से स्तुति करने योग्य (देवः) सर्व व्यवहारों का साधक (वायुः) वायु (देवः) देव (दुःखानि) दुःखों को (निवार्य) दूर करता है और (सुखानि) सुखों को (प्रापयित्वा) प्राप्त करके (अस्थात्) व्यवस्थित हो जाता है, (तथा) वैसे ही (यातुधानान्) जिनसे पीड़ा आदि दुःख होते हैं उन डाकुओं को और (रक्षसः) दुष्ट कर्म करनेवाले चोर आदि जिनसे हमारी रक्षा की जानी चाहिए का (अपसेवन्) निवारण करते हुए (सर्वान्) समस्त (दुष्टान्) दुष्टों को (निवारयन्) दूर करते हुए (श्रेष्ठान्) श्रेष्ठों को (यातु) प्राप्त कराता है॥१०॥
संस्कृत भाग
पदार्थः(महर्षिकृतः)- (हिरण्यहस्तः) हिरण्यानि सर्वतो गमनानि हस्ता इव यस्य सः। अत्र गत्यर्थाद्धर्य्य धातोरौणादिकः कन्यन् प्रत्ययः। (असुरः) असून् प्राणान् राति ददात्यविद्यमानरूपगुणो वा सोऽसुरो वायुः। आतोनुपसर्गेकः। अ० ३।२।३। इत्यसूपपदाद्राधातोः कः। (सुनीथः) शोभनं नीथो नयनं प्रापणं यस्य सः (सुमृडीकः) यः शोभनेन भृडयति सुखयति सः। मृडः कीकच् कङ्कणौ। उ० ४।२५।# इति कीकच्। (स्ववान्) स्वे प्रशस्ताः स्पर्शादयो गुणा विद्यन्ते यस्मिन् सः। अत्र प्रशंसार्थे मतुप्। (यातु) प्राप्नोति प्राप्नोतु वा (अर्वाङ्) अर्वतः स्विकीयानध ऊर्ध्वतिर्यग्गमनाख्यवेगानंचति प्राप्नोतीति। अत्र ऋत्विग्दधृक्०* इति क्विन्। क्विन्प्रत्यस्यकुः¤ इति कवर्गादेशः। (अपसेवन्) निवारन् सन् (रक्षसः) चोरादीन् दुष्टकर्मकर्तॄन्। रक्षो रक्षयितव्यमस्मात्। निरु० ४०¶।१८। (यातुधानान्) यातवो यातनाः पीड़ा धीयन्ते येषु तान् दस्यून् (अस्थात्) स्थितवानस्ति (देवः) सर्वव्यवहारसाधकः (प्रतिदोषम्) रात्रिं रात्रिं प्रति। अत्र रात्रेरुपलक्षणत्वाद्दिवसस्यापि ग्रहणमस्ति प्रतिसमयामित्यर्थः। दोषति रात्रिनामसु पठितम्। निघं० १।७। (गृणानः) स्वगुणैः स्तोतुमर्हः ॥१०॥ #[वै० यं० मुद्रित द्वितीयावृतौ ४।२४। एषा संख्या वर्त्तते। सं० ] *[अ० ३।२।५९।] ¤[अ० ८।२।६२।] ¶[नि० ४।१८।]
विषयः- अथ वायुगुणा उपदिश्यते।
अन्वयः- हे सभेश भवान् यथाऽयं हिरण्यऽहस्तोऽसुरः सुनीथः सुमृडीकः स्वावानर्वाङ् वायुर्यातिसर्वतश्चलति। एवं प्रति दोषं गृणानो देवो वायुदुःखानि निवार्य सुखानि प्रापयित्वाऽस्थात् तथा यातुधानान् रक्षसोऽपसेधन् सर्वान् दुष्टान्निवारयन् श्रेष्ठान् यातु प्राप्नोतु ॥१०॥
भावार्थः(महर्षिकृतः)- अत्र वाचकलुप्तोपमालङ्कारः। हे सभापते यथायं वायुः स्वकीयाकर्षण बलादिगुणैः सर्वान् पदार्थान् व्यवस्थापयति यथा च दिवसे चोराः प्रबला भवितुं नार्हन्ति तथैव भवतापि भवितव्यम्। येन जगदीश्वरेण बहुगुणसुखप्रापका वाय्वादयः पदार्था रचितास्तस्मै सर्वे र्धन्यवादा देयाः ॥१०॥
विषय
हिरण्यहस्त असुर
पदार्थ
१. (हिरण्यहस्तः) - स्वर्ण है किरणरूप हाथों में जिसके ऐसा यह सूर्य (असुरः) - [असून् राति] प्राणशक्ति देनेवाला है, (सुनीथः) - [प्रशस्य] अत्यन्त प्रशंसनीय है - उत्तमता से मार्ग पर ले - चलनेवाला है [सु - नीथः] । (सुमृळीकः) - रोगादि की बाधा को दूर करके उत्तम सुख देनेवाला है, (स्ववान्) [सु अव्] - उत्तमता से रक्षण करनेवाला है अथवा स्वास्थ्य - धन को प्राप्त करानेवाला है । ऐसा यह सूर्य (अर्वाङ् यातु) - यहाँ हमें समीपता से प्राप्त हो ।
२. यह (देवः) - सब रोगों व पीड़ाओं को जीतने की इच्छा करनेवाला सूर्यदेव (प्रतिदोषं गृणानः) - प्रतिदिन स्तुति किया जाता हुआ (रक्षसः) - रोग - कृमियों तथा (यातुधानान्) - पीड़ा का आधान करनेवाले रोगों को
(अपसेधन्) - दूर करता हुआ (अस्थात्) - स्थित होता है ।
भावार्थ
भावार्थ - यह हिरण्यहस्त सूर्य प्राणशक्ति देता हुआ रोगकृमियों व पीड़ाकर रोगों को नष्ट करता है ।
विषय
सूर्य के दृष्टान्त से तेजस्वी सुपर्ण रूप से राजा का वर्णन ।
भावार्थ
(हिरण्यहस्तः) तेजोमय किरणों से युक्त सूर्य के समान सुवर्ण आदि धातुओं को अपने वश करने वाला, अथवा हिरण्य अर्थात् लोहादि धातु के बने हनन साधन, शस्त्रास्त्रों वाला, (असुरः) बलवान्, सबका प्राण-प्रद, (सुनीथः) उत्तम सुखमय नीति से ले जाने वाला, उत्तम नायक, (सुमृळीकः) उत्तम सुख देने वाला, दयालु, (स्ववान्) उत्तम रक्षक अथवा (स्व-वान्) उत्तम धनवान्, उत्तम निज बान्धवों और गुणोंवाला होकर, (अर्वाङ) हमारे पास (आयातु) आवे। और (यातुधानान्) पीड़ा देने वाले मायावी (रक्षसः) दुष्ट पुरुषों और रोगों को (अप सेधन्) दूर करता हुआ, (देवः) तेजस्वी राजा ( प्रतिदोषं ) प्रति दिन रात्रि (गृणानः) अपने गुणों से स्तुति करने योग्य होकर (अस्थात्) स्थित हो, सिंहासन पर जमकर बैठे।
टिप्पणी
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर
हिरण्यस्तूप आङ्गिरस ऋषिः ॥ देवताः—१ अग्निर्मित्रावरुणौ रात्रिः सविता । २-११ सविता ॥ छन्दः- १ विराड् जगती । ९ निचृज्जगती । २, ५, १०, ११ विराट् त्रिष्टुप् । ३, ४, ६ त्रिष्टुप् । ७, ८ भुरिक् पंक्तिः । एकादशर्चं सूक्तम् ॥
मराठी (1)
भावार्थ
या मंत्रात वाचकलुप्तोपमालंकार आहे. हे सभापती! जसा हा वायू आपल्या आकर्षण, बल इत्यादी गुणांनी सर्व पदार्थांना नियमात ठेवतो व जसे चोर दिवसा प्रबळ होत नाहीत तसे तुम्हीही (नियमबद्ध) व्हा. ज्या जगदीश्वराने पुष्कळ गुण असलेल्या सुख देणाऱ्या वायू इत्यादी पदार्थांची निर्मिती केलेली आहे, त्यालाच धन्यवाद द्या. ॥ १० ॥
इंग्लिश (3)
Meaning
Savita, generous and self-refulgent lord, giving and blessing, with a golden hand, breath and inspiration of life, universal guide, creator giver of peace and well being, lord of universal wealth, may come to us in direct experience and bless us all ways and every way, warding off the wicked, the evil and the violent destroyers, and stay with us in the heart day and night, praised and celebrated as we ought to praise and celebrate the Divine Lord.
Subject of the mantra
In this mantra, God has preached qualities of the air by the word ‘Vayu”.
Etymology and English translation based on Anvaya (logical connection of words) of Maharshi Dayanad Saraswati (M.D.S)-
He=O! (sabheśa)=President of the Assembly, (bhavān)=you. (yathā)=like, (ayam)=this, (hiraṇyahastaḥ)= like the movement of a golden hand, (asuraḥ)= giving of life-breath or non-existence of form and qualities, (sunīthaḥ)= beautifully carrying life-breaths, [aura] =and, (sumṛḍīkaḥ)= beautifully happy, (svavān)=having qualities of beautiful touch etc. [aura]=and, (arvāṅ)= gaining velocities by its down to up and zigzag ways, (vāyuḥ)=air, (sarvataḥ)=from all sides, (calati)=moves, (evam)=and (pratidoṣam)= for every night, (gṛṇānaḥ)= praiseworthy by its recital of prayers, (devaḥ)=practicing all behaviors, (duḥkhāni)=to sorrows, (nivārya)=eradicates, [aura]=and, (sukhāni)=to delights, (prāpayitvā)=by obtaining, (asthāt)=gets settled, (tathā)=in the same way, (yātudhānān)= to those bandits who cause pain etc. [aura]=and, (rakṣasaḥ)= wicked thieves etc. from whom we should be protected, (apasevan)=eradicating, (sarvān)=all, (duṣṭān) (nivārayan) )=eradicates, [aura]=and, (śreṣṭhān)=to the best, (yātu)=obtains or gets obtained.
English Translation (K.K.V.)
O President of the assembly! Like you, it is like the movement of the golden hand giving life or non-disappearance of form and qualities. Beautifully carrying life-breath and beautifully happy, the wind blows from all sides, receiving its exquisite touch, etc. and the seeker of all the deeds worthy of praise with his virtuous statement towards every night, the deity of air removes the sorrows and attains happiness and becomes settled, in the same way, removing those dacoits and thieves who do evil deeds, etc., from whom we should be protected, removes all the wicked and attains the best.
TranslaTranslation of gist of the mantra by Maharshi Dayanandtion of gist of the mantra by Maharshi Dayanand
There is vocal latent simile as a figurative in this mantra. O president of the assembly! Just as this wind, with its attractiveness and force prevails during the day, so should you as well. The God who has created the air, etc., which bring happiness with many virtues deserves to be thanked by all.
Subject [विषय - स्वामी दयानन्द]
Now the attributes of the air are taught.
Translation [अन्वय - स्वामी दयानन्द]
O President of the Assembly, you should be like the air which is giver of life, whose going everywhere is like its hands, which is excellent and giver of good happiness, which possessing touch and other attributes moves in all directions. As the air being worthy of praise on account of its attributes day and night, dispels diseases and miseries and bestows happiness, in the same way, you should drive away unrighteous wicked persons, approach righteous people and guard them.
Commentator's Notes [पदार्थ - स्वामी दयानन्द]
(हिरण्यहस्तः) हिरण्यानि सर्वतो गमनानि हस्ता इव यस्य सः = Air whose movement everywhere is like its hands.अत्र गत्यर्थाद् हर्य धातोरौणादिकः कन्यन् प्रत्ययः ( स्ववान् ) स्वे प्रशस्ताः स्पर्शादयो गुणा विद्यन्ते यस्मिन् सः । अत्र प्रशंसार्थो मतुप् । =Possessing in itself touch and other attributes. (यातुधानान्) यातवः यातनाः पीडा धीयन्ते येषु तान् दस्यून् =Plunderers and others who deserve punishment. (देव:) सर्वव्यवहारसाधकः । = Accomplisher of all dealings. ( प्रतिदोषम् ) रात्रि रात्रि प्रति । अत्र रात्रेरुपलक्षणत्वाद् दिवसस्यापि ग्रहणमस्ति प्रतिसमयम् इत्यर्थः । दोषेति रात्रिनामसु पठितम् (निघ० १.७) = At every time, day and night. ( गृणान:) स्वगुणैः स्तोतुमर्हः = Worthy of praise on account of good attributes.
Purport [भावार्थ - स्वामी दयानन्द]
O President of the Assembly, as this air keeps all objects in proper order on account of its attraction and force and as thieves cannot be so powerful in daytime (out of fear) so you should also be. God who has created useful articles like the air, should always be thanked by all.
Translator's Notes
For the interpretation of the word सविता as वायु or air which seems rather strange being un-familiar, the following authorities from the Brahmanans may be aptly quoted. अयं वै सविता योऽयं (वायु:) पवते (शत० १४.२.२.६) वायुरेव सविता (जैमिनीयोपनिषद् ब्रह्मणे ४.२७.५ ) वायुरेव सविता ( गोपथ ब्राह्मणे पू० १.३३ ) So Rishi Dayananda's interpretation though appearing queer to those who have studied only classical Sanskrit literature, is well-authenticated.
Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Rakesh Poddar
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal