English
यजुर्वेद - अध्याय 31/ मन्त्र 1
ऋषिः - नारायण ऋषिः
देवता - पुरुषो देवता
छन्दः - निचृदनुष्टुप्
स्वरः - गान्धारः
3
स॒हस्र॑शीर्षा॒ पुरु॑षः सहस्रा॒क्षः स॒हस्र॑पात्।स भूमि॑ꣳ स॒र्वत॑ स्पृ॒त्वाऽत्य॑तिष्ठद्दशाङ्गु॒लम्॥१॥
स्वर सहित पद पाठसहस्र॑शी॒र्षेति॑ स॒हस्र॑ऽशीर्षा। पुरु॑षः। स॒ह॒स्रा॒क्ष इति॑ सहस्रऽअ॒क्षः। सहस्र॑पा॒दिति॑ स॒हस्र॑ऽपात् ॥ सः। भूमि॑म्। स॒र्वतः॑ स्पृ॒त्वा। अति॑। अ॒ति॒ष्ठ॒त्। द॒शा॒ङ्गु॒लमिति॑ दशऽअङ्गु॒लम् ॥१ ॥
स्वर रहित मन्त्र
सहस्रशीर्षा पुरुषः सहस्राक्षः सहस्रपात् । स भूमिँ सर्वत स्पृत्वात्यतिष्ठद्दशाङ्गुलम्॥
स्वर रहित पद पाठ
सहस्रशीर्षेति सहस्रऽशीर्षा। पुरुषः। सहस्राक्ष इति सहस्रऽअक्षः। सहस्रपादिति सहस्रऽपात्॥ सः। भूमिम्। सर्वतः स्पृत्वा। अति। अतिष्ठत्। दशाङ्गुलमिति दशऽअङ्गुलम्॥१॥
পদার্থ -
সহস্রশীর্ষা পুরুষঃ সহস্রাক্ষঃ সহস্রপাৎ ।
স ভূমিং সর্বতঃ স্পৃত্বাঽত্যতিষ্ঠদ্ দশাঙ্গুলম্।।৬২।।
(যজু ৩১।১)
পদার্থঃ হে মনুষ্য! (পুরুষঃ) পূর্ণ পরমেশ্বর, যাঁর মধ্যে (সহস্রশীর্ষা) সকল প্রাণিসমূহের সহস্র অর্থাৎ অনন্ত মস্তক, (সহস্রাক্ষঃ) যাঁর মধ্যে সহস্র অর্থাৎ অনন্ত চক্ষু, (সহস্রপাৎ) যাঁর মধ্যে সহস্র অর্থাৎ অনন্ত চরণ; (স ভূমিম্) তিনি সমগ্র ভূমিকে (সর্বতঃ) সকল দিক হতে (স্পৃত্বা) ব্যাপ্ত হয়ে (দশাঙ্গুলম্) পাঁচ স্থূল ভূত পাঁচ সূক্ষ্ম ভূত এই দশ যার অবয়ব, এমন জগৎকে (অতি অতিষ্ঠৎ) উল্লঙ্ঘন করে স্থিত অর্থাৎ সবার থেকে পৃথক হয়ে অবস্থান করছেন।
ভাবার্থ -
ভাবার্থঃ হে জিজ্ঞাসু মনুষ্য! যেই পূর্ণ পরমাত্মার মধ্যে মনুষ্যাদি সকল প্রাণীর অনন্ত মস্তক, নেত্রাদি অবয়ব রয়েছে। যিনি পাঁচ স্থূল ভূত, পাঁচ সূক্ষ্ম ভূত এই দশ অবয়বরূপ জগৎকে উল্লঙ্ঘন করে স্থিত, ওই চেতনরূপ পরমাত্মার উপাসনা করা উচিৎ। কোন জড় পদার্থকে পরমেশ্বর মনে করে উপাসনা মুর্খতা।।৬২।।
इस भाष्य को एडिट करें
Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal