यजुर्वेद - अध्याय 40/ मन्त्र 15
ऋषिः - दीर्घतमा ऋषिः
देवता - आत्मा देवता
छन्दः - स्वराडुष्णिक्
स्वरः - ऋषभः
10
वा॒युरनि॑लम॒मृत॒मथे॒दं भस्मा॑न्त॒ꣳ शरी॑रम्।ओ३म् क्रतो॑ स्मर। क्लि॒बे स्म॑र। कृ॒तꣳ स्म॑र॥१५॥
स्वर सहित पद पाठवा॒युः। अनि॑लम्। अ॒मृत॑म्। अथ॑। इ॒दम्। भस्मा॑न्त॒मिति॒ भस्म॑ऽअन्तम्। शरी॑रम् ॥ ओ३म्। क्रतो॒ इति॒ क्रतो॑। स्म॒र॒। क्लि॒बे। स्म॒र॒। कृ॒तम्। स्म॒र॒ ॥१५ ॥
स्वर रहित मन्त्र
वायुरनिलममृतमथेदम्भस्मान्तँ शरीरम् । ओ३म् । क्रतो स्मर । क्लिबे स्मर । कृतँ स्मर ॥
स्वर रहित पद पाठ
वायुः। अनिलम्। अमृतम्। अथ। इदम्। भस्मान्तमिति भस्मऽअन्तम्। शरीरम्॥ ओ३म्। क्रतो इति क्रतो। स्मर। क्लिबे। स्मर। कृतम्। स्मर॥१५॥
विषय - देहांत होतेवेळी प्राण शरीर सोडून जाताना काय करावे, याविषयी -
शब्दार्थ -
शब्दार्थ - हे (क्रतो) कर्म करणार्या जीवात्मा, तू शरीरत्याग करतेवेळी (ॐ) या ईश्वरनामाचे (स्मर) स्मरण कर. (विलबे) (या कठिण प्रसंगी धैर्य व शांतीसाठी) आपल्या नित्य आत्मस्वरूपाचे आणि परमेश्वराचे (स्मर) स्मरण कर (कृतम्) केलेल्या कर्मांचे (स्मर) स्मरण कर. या अंत्येष्टि संस्काराच्या वेळी (वायुः) धनंजय आदीरूप वायू (अनिलम्) कारणरूप वायूला आणि तो कारणरूप वायू (अमृतम्) अविनाशी कारण (म्हणजे प्रकृती) याला जाऊन मिळतो (अथ) यानंतर (इदम्) हे (शरीरम्) सुख भोगण्याचे साधन हे नाशवान शरीर (भस्मान्तम्) अन्ततः भस्म हाणार आहे, हे तू ध्यानात असू दे. ॥15॥
भावार्थ - भावार्थ - मृत्युसमयी जशी चित्तवृत्ती असते आणि शरीराहून वेगळे होते वेळी आत्म्याची जी पृथक्वृत्ती असते, तशी वृत्ती (स्मशानात उपस्थित जनांची) असावी (म्हणजे शांती, वैराग्य, ईशस्मरण आदी सर्वांनी करीत असावे.) मृतदेहाचा दहन विधी भस्म होईपर्यंत करावा. यानंतर शरीरावर करण्याचा कोणताही संस्कार शेष नाही (अंत्येष्टि-संस्कार हा मानवदेहाचा अंतिम संस्कार आहे.) अशाने की (अंत्येष्टि-संस्कारप्रसंगी केवळ ईश्वराज्ञेचे पालन करावे, त्याची उपासना करावी, शोक सहन करण्यासाठी आपले सामर्थ्य (मनोबल) वाढवावे. केलेले सत्कर्म निष्फळ होत नाहीत, हे लक्षात ठेऊन धर्माविषयी प्रीती आणि अधर्माविषयी अप्रीती भाव ठेवावा ॥15॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal