ऋग्वेद - मण्डल 8/ सूक्त 29/ मन्त्र 10
ऋषिः - मनुर्वैवस्वतः कश्यपो वा मारीचः
देवता - विश्वेदेवा:
छन्दः - आर्चीस्वराड्गायत्री
स्वरः - षड्जः
अर्च॑न्त॒ एके॒ महि॒ साम॑ मन्वत॒ तेन॒ सूर्य॑मरोचयन् ॥
स्वर सहित पद पाठअर्च॑न्तः । एके॑ । महि॑ । साम॑ । म॒न्व॒त॒ । तेन॑ । सूर्य॑म् । अ॒रो॒च॒य॒न् ॥
स्वर रहित मन्त्र
अर्चन्त एके महि साम मन्वत तेन सूर्यमरोचयन् ॥
स्वर रहित पद पाठअर्चन्तः । एके । महि । साम । मन्वत । तेन । सूर्यम् । अरोचयन् ॥ ८.२९.१०
ऋग्वेद - मण्डल » 8; सूक्त » 29; मन्त्र » 10
अष्टक » 6; अध्याय » 2; वर्ग » 36; मन्त्र » 10
Acknowledgment
अष्टक » 6; अध्याय » 2; वर्ग » 36; मन्त्र » 10
Acknowledgment
भाष्य भाग
इंग्लिश (1)
Meaning
Some of them sing great hymns of Sama and glorify their lord and thereby light the sun. (These are the Adityas or universal powers free from threefold suffering, or the ten pranas which strengthen the soul for worship of the supreme lord of life and thereby enlighten the soul.)
मराठी (1)
भावार्थ
जसे योगी, यती व विद्वानांचे प्राण ईश्वराकडे लागलेले असतात. इतरांनीही यथाशक्ती आपल्या इन्द्रियांना परोपकारात लावावे. ॥१०॥
संस्कृत (1)
विषयः
अन्त ईश एव पूज्य इति दर्शयति ।
पदार्थः
एके=सुप्रसिद्धाः । सर्वे प्राणाः । परमात्मदेवम् । अर्चयन्तः=पूजयन्तः । महि=महत् । साम=गेयवस्तु । मन्वत=मन्यन्ते=गायन्तीत्यर्थः । तेन गानेन । सूर्यम्=सूर्यमिव प्रकाशकं विवेकम् । अरोचयन्=रोचयन्ति=दीपयन्ति । सर्वे मनुष्या ईशमेवार्चन्तु, पूजयन्तु, स्तुवन्तु, प्रशंसन्तु इत्यादि शिक्षते ॥१० ॥
हिन्दी (3)
विषय
अन्त में ईश ही पूज्य है, यह दिखलाते हैं ।
पदार्थ
(एके) परमविख्यात सर्व प्राण (अर्चन्तः) परमात्मदेव की अर्चना करते हुए (महि) बृहत् (साम) गेय वस्तु को (मन्वत) गाते हैं, (तेन) उस सामगान से (सूर्यम्) सूर्यसमान प्रकाशक विवेक को प्रकाशित करते हैं । सब मनुष्य ईश की ही अर्चना, पूजा, स्तुति, प्रार्थना इत्यादि करें, यह शिक्षा इससे देते हैं ॥१० ॥
भावार्थ
जैसे योगी, यति और विद्वानों के प्राण ईश्वर में लगे रहते हैं । इतरजन भी यथाशक्ति अपने इन्द्रियों को परोपकार में लगावें ॥१० ॥
विषय
जीव और प्रभु का प्रकृति के साथ वर्णन ।
भावार्थ
( एके ) एक, विद्वान् जन ( अर्चन्तः ) उस प्रभु की अर्चना करते हुए ( महि साम ) बड़े भारी सर्वत्र समस्त, व्यापक बल को ( मन्वत ) जान लेते हैं और ( तेन ) उसी से वे ( सूर्यम् ) सर्वोत्पादक प्रभु को ( अरोचयन् ) सबसे अधिक चाहते हैं। इति षट् त्रिंशो वर्गः॥
टिप्पणी
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर
मनुर्वैवस्वतः कश्यपो वा मारीच ऋषिः॥ विश्वेदेवा देवताः॥ छन्दः— १, २ आर्ची गायत्री। ३, ४, १० आर्ची स्वराड् गायत्री। ५ विराड् गायत्री। ६—९ आर्ची भुरिग्गायत्री॥ नवर्चं सूक्तम् ॥
विषय
अत्रयः [काम-क्रोध-लोभ से परे]
पदार्थ
[१] (अर्चन्तः) = प्रभु का पूजन करते हुए एके काम-क्रोध-लोभ को पराजित करनेवाले कई व्यक्ति (महि) = महान् (साम) = साममन्त्रों द्वारा उपासना को (मन्वत) = जानते हैं, अर्थात् साममन्त्रों द्वारा प्रभु का पूजन करते हैं। [२] (तेन) = इन साममन्त्रों द्वारा प्रभु-पूजन से (सूर्यम्) = ज्ञान के सूर्य को (अरोचयन्) = दीप्त करते हैं। प्रभु-पूजन से हमारे जीवनों में ज्ञान सूर्य का उदय होता है। हृदयस्थ प्रभु से हम ज्ञान-ज्योति को प्राप्त करते हैं।
भावार्थ
भावार्थ- हम साममन्त्रों द्वारा प्रभु का उपासन करें। यह प्रभु का उपासन हमारे जीवनों में ज्ञान की ज्योति को जगायेगा। अगला सूक्त भी 'वैवस्वत मनु' का ही है-
Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal