Loading...
ऋग्वेद मण्डल - 8 के सूक्त 63 के मन्त्र
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
मण्डल के आधार पर मन्त्र चुनें
अष्टक के आधार पर मन्त्र चुनें
  • ऋग्वेद का मुख्य पृष्ठ
  • ऋग्वेद - मण्डल 8/ सूक्त 63/ मन्त्र 1
    ऋषिः - प्रगाथः काण्वः देवता - इन्द्र: छन्दः - विराडनुष्टुप् स्वरः - गान्धारः

    स पू॒र्व्यो म॒हानां॑ वे॒नः क्रतु॑भिरानजे । यस्य॒ द्वारा॒ मनु॑ष्पि॒ता दे॒वेषु॒ धिय॑ आन॒जे ॥

    स्वर सहित पद पाठ

    सः । पू॒र्व्यः । म॒हाना॑म् । वे॒नः । क्रतु॑ऽभिः । आ॒न॒जे॒ । यस्य॑ । द्वारा॑ । मनुः॑ । पि॒ता । दे॒वेषु॑ । धियः॑ । आ॒न॒जे ॥


    स्वर रहित मन्त्र

    स पूर्व्यो महानां वेनः क्रतुभिरानजे । यस्य द्वारा मनुष्पिता देवेषु धिय आनजे ॥

    स्वर रहित पद पाठ

    सः । पूर्व्यः । महानाम् । वेनः । क्रतुऽभिः । आनजे । यस्य । द्वारा । मनुः । पिता । देवेषु । धियः । आनजे ॥ ८.६३.१

    ऋग्वेद - मण्डल » 8; सूक्त » 63; मन्त्र » 1
    अष्टक » 6; अध्याय » 4; वर्ग » 42; मन्त्र » 1
    Acknowledgment

    इंग्लिश (1)

    Meaning

    He, eternal spirit of the universe, love and desire and indeed the ideal of the great among humanity, is realised through holy acts of prayer and yajna, by the doors of whose grace the thinking man, fatherly man sustainer of life, attains noble knowledge and competence for action among the divinities of nature and humanity.

    मराठी (1)

    भावार्थ

    देव शब्द सर्व पदार्थवाची आहे. हे वेदात प्रसिद्ध आहे. ‘धी’ या शब्दाचे अनेक प्रयोग आहेत. विज्ञान, कर्म, ज्ञान, चैतन्य इत्यादी याचे अर्थ होतात. अर्धर्चचा आशय आहे की, त्या ईश्वराच्या कृपेनेच मननशील पुरुष प्रत्येक पदार्थात ज्ञान व कर्म पाहतात. प्रत्येक पदार्थाला ज्ञानमय व कर्ममय समजतात. प्रत्येक पदार्थात ईश्वरीय कौशल्य व क्रिया पाहतात. ॥१॥

    संस्कृत (1)

    विषयः

    अनेन सूक्तेनेन्द्रः स्तूयते ।

    पदार्थः

    स इन्द्रवाच्य ईश्वरः । पूर्व्यः=पूर्णः पुरातनश्च । पुनः । महानां=पूज्यानामपि विदुषाम् । वेनः=कमनीयः । ईदृशः स हीश्वरः । क्रतुभिः=स्वप्रज्ञाभिः स्वकर्मभिश्च । आनजे= सर्वत्र प्राप्तोऽस्ति । यस्य द्वारा=यस्य साहाय्येन । पिता=पालकः । मनुः=मन्ता बोद्धा आचार्य्यादिः । देवेषु=निखिलेषु पदार्थेषु । धियः=विज्ञानानि विद्याः कर्माणि च । आनजे=प्राप्नोति । आनजिः प्राप्तिकर्मा ॥१ ॥

    हिन्दी (1)

    विषय

    इस सूक्त से इन्द्र की स्तुति की जाती है ।

    पदार्थ

    (सः) वह पूर्वोक्त सर्वत्र प्रसिद्ध स्वयंसिद्ध इन्द्र नामधारी परेश (पूर्व्यः) सर्वगुणों से पूर्ण और सबसे प्रथम है और (महानाम्+वेनः) पूज्य महान् पुरुषों का भी वही कमनीय अर्थात् वाञ्छित है । वही (क्रतुभिः) स्वकीय विज्ञानों और कर्मों से (आनजे) सर्वत्र प्राप्त है । पुनः (यस्य+द्वारा) जिसकी सहायता से (पिता) पालक (मनुः) मन्ता, बोद्धा (धियः) विज्ञानों और कर्मों को (आनजे) पाते हैं ॥१ ॥

    भावार्थ

    देव शब्द सर्वपदार्थवाची है । यह वेद में प्रसिद्ध है । धी इस शब्द के अनेक प्रयोग हैं । विज्ञान, कर्म, ज्ञान, चैतन्य आदि इसके अर्थ होते हैं । अर्धर्च का आशय यह है कि उस ईश्वर की कृपा से ही मननशील पुरुष प्रत्येक पदार्थ में ज्ञान और कर्म देखते हैं । प्रत्येक पदार्थ को ज्ञानमय और कर्ममय समझते हैं । यद्वा प्रत्येक पदार्थ में ईश्वरीय कौशल और क्रिया देखते हैं ॥१ ॥

    Top