यजुर्वेद - अध्याय 1/ मन्त्र 2
ऋषिः - परमेष्ठी प्रजापतिर्ऋषिः
देवता - यज्ञो देवता
छन्दः - स्वराट् आर्षी त्रिष्टुप्,
स्वरः - धैवतः
9
वसोः॑ प॒वित्र॑मसि॒ द्यौर॑सि पृथि॒व्यसि मात॒रिश्व॑नो घ॒र्मोऽसि वि॒श्वधा॑ऽअसि। प॒र॒मेण॒ धाम्ना॒ दृꣳह॑स्व॒ मा ह्वा॒र्मा ते॑ य॒ज्ञप॑तिर्ह्वार्षीत्॥२॥
स्वर सहित पद पाठवसोः॑। प॒वित्र॑म्। अ॒सि॒। द्यौः। अ॒सि॒। पृ॒थि॒वी। अ॒सि॒। मा॒त॒रिश्व॑नः। घ॒र्मः। असि॒। वि॒श्वधा॒ इति॑ वि॒श्वधाः॑। अ॒सि॒। प॒र॒मेण॑। धाम्ना॑। दृꣳह॑स्व। मा। ह्वाः। मा। ते॒। य॒ज्ञप॑ति॒रिति॑ य॒ज्ञऽप॑तिः। ह्वा॒र्षी॒त् ॥२॥
स्वर रहित मन्त्र
वसोः पवित्रमसि द्यौरसि पृथिव्यसि मातरिश्वनो घर्मा सि विश्वधाऽअसि। परमेण धाम्ना दृँहस्व मा ह्वार्मा ते यज्ञपतिह्वार्षीत्॥
स्वर रहित पद पाठ
वसोः। पवित्रं। असि। द्यौः। असि। पृथिवी। असि। मातरिश्वनः। घर्मः। असि। विश्वधा इति विश्वधाः। असि। परमेण। धाम्ना। दृꣳहस्व। मा। ह्वाः। मा। ते। यज्ञपतिरिति यज्ञऽपतिः। ह्वार्षीत्॥२॥
विषय - यज्ञपति प्रभु से तेजोवृद्धि की शर्धना ।
भावार्थ -
हे यज्ञपुरुष ! परमेश्वर ! तू ( वसोः ) सत्र संसार को बसाने हारे , सब में व्यापक रूप से बसने वाले , श्रेष्ठ कर्म, यज्ञ का ( पवित्रम् ) पवित्र परम पावन स्वरूप है । ( द्यौः असि ) तू द्यौः सबका प्रकाशक है और सबका आश्रय है , तू ( पृथिवी असि ) पृथिवी के समान सब से महान् सबका आश्रय़ होने से 'पृथिवी' है। तू ही ( मातरिश्वनः ) अन्तरिक्ष में निरन्तर गति करने वाले वायु का ( धर्मः असि ) संचालन करने वाला हे और इसी कारण ( विश्वधाः असि ) समस्त प्राणियों का पोषक या धारण करने हारा है । तू ( परमेण धाम्ना ) परम , सर्वश्रेष्ठ धांम , तेज , धारण सामर्थ्य से (दॄंहस्व) बढ़ , वृद्धि को प्राप्त है । हे परमात्मन् ! तू ( मा ह्वाः ) हमें कभी मत त्याग । ( यज्ञपतिः ) यज्ञ का पालक , स्वामी , यजमान पुरुष भी (ते) तुझ से कभी ( मा ह्वार्षीत् ) वियुक्त न हो ।शत०१।७ ।१ ।|९ -११ ॥
टिप्पणी -
२—यज्ञो देवता । द० ।विश्वधाः परमेण इति काण्व० ।
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर -
वायुरुखा यज्ञश्च च यशो वा देवता । स्वराड् आर्षी त्रिष्टुप् । धवतः स्वरः ||
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal