अथर्ववेद - काण्ड 11/ सूक्त 5/ मन्त्र 16
सूक्त - ब्रह्मा
देवता - ब्रह्मचारी
छन्दः - अनुष्टुप्
सूक्तम् - ब्रह्मचर्य सूक्त
आ॑चा॒र्यो ब्रह्मचा॒री ब्र॑ह्मचा॒री प्र॒जाप॑तिः। प्र॒जाप॑ति॒र्वि रा॑जति वि॒राडिन्द्रो॑ऽभवद्व॒शी ॥
स्वर सहित पद पाठआ॒ऽचा॒र्य᳡: । ब्र॒ह्म॒ऽचा॒री । ब्र॒ह्म॒ऽचा॒री । प्र॒जाऽप॑ति: । प्र॒जाऽप॑ति: । वि । रा॒ज॒ति॒ । वि॒ऽराट् । इन्द्र॑: । अ॒भ॒व॒त् । व॒शी॥७.१६॥
स्वर रहित मन्त्र
आचार्यो ब्रह्मचारी ब्रह्मचारी प्रजापतिः। प्रजापतिर्वि राजति विराडिन्द्रोऽभवद्वशी ॥
स्वर रहित पद पाठआऽचार्य: । ब्रह्मऽचारी । ब्रह्मऽचारी । प्रजाऽपति: । प्रजाऽपति: । वि । राजति । विऽराट् । इन्द्र: । अभवत् । वशी॥७.१६॥
अथर्ववेद - काण्ड » 11; सूक्त » 5; मन्त्र » 16
विषय - ब्रह्मचारी के कर्तव्य।
भावार्थ -
(आचार्यः ब्रह्मचारी) आचार्य स्वयं प्रथम ब्रह्मचारी होता है। (ब्रह्मचारी प्रजापतिः) ब्रह्मचारी पुरुष ही बाद में प्रजापति, प्रजा का पालक उत्तम गृहाश्रमी होता है। (प्रजापतिः) प्रजा का पालक गृहस्वामी ही (वि राजति) नाना प्रकार से शोभा पाता है। (वशी) वशी पुरुष ही (विराट् इन्द्रः भवत्) विराट् , नाना प्रकार से शोभा देने वाला साक्षात् इन्द्र, आचार्य हो जाता है, अथवा विराट् ही सर्ववशकारी इन्द्र है।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - ब्रह्मा ऋषिः। ब्रह्मचारी देवता। १ पुरोतिजागतविराड् गर्भा, २ पञ्चपदा बृहतीगर्भा विराट् शक्वरी, ६ शाक्वरगर्भा चतुष्पदा जगती, ७ विराड्गर्भा, ८ पुरोतिजागताविराड् जगती, ९ बार्हतगर्भा, १० भुरिक्, ११ जगती, १२ शाकरगर्भा चतुष्पदा विराड् अतिजगती, १३ जगती, १५ पुरस्ताज्ज्योतिः, १४, १६-२२ अनुष्टुप्, २३ पुरो बार्हतातिजागतगर्भा, २५ आर्ची उष्गिग्, २६ मध्ये ज्योतिरुष्णग्गर्भा। षड्विंशर्चं सूक्तम्॥
इस भाष्य को एडिट करें