Loading...
Close
VedicScriptures VedicScriptures
English
साइडबार
यजुर्वेद अध्याय - 22
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34

मन्त्र चुनें

  • यजुर्वेद का मुख्य पृष्ठ
    • यजुर्वेद - अध्याय 22/ मन्त्र 19
    ऋषिः - प्रजापतिर्ऋषिः देवता - अग्निर्देवता छन्दः - विकृतिः स्वरः - मध्यमः
    इस मन्त्र को एडिट करें
    6

    वि॒भूर्मा॒त्रा प्र॒भूः पि॒त्राश्वो॑ऽसि॒ हयो॒ऽस्यत्यो॑ऽसि॒ मयो॒ऽस्यर्वा॑सि॒ सप्ति॑रसि वा॒ज्यसि॒ वृषा॑सि नृ॒मणा॑ऽअसि। ययु॒र्नामा॑ऽसि॒ शिशु॒र्नामा॑स्यादि॒त्यानां॒ पत्वान्वि॑हि॒ देवा॑ऽआशापालाऽए॒तं दे॒वेभ्योऽश्वं॒ मेधा॑य॒ प्रोक्षि॑तꣳ रक्षते॒ह रन्ति॑रि॒ह र॑मतामि॒ह धृति॑रि॒ह स्वधृ॑तिः॒ स्वाहा॑॥१९॥

    स्वर सहित पद पाठ

    वि॒भूरिति॑ वि॒ऽभूः। मा॒त्रा। प्र॒भूरिति॑ प्र॒ऽभूः। पि॒त्रा। अश्वः॑। अ॒सि॒। हयः॑। अ॒सि॒। अत्यः॑। अ॒सि॒। मयः॑। अ॒सि॒। अर्वा॑। अ॒सि॒। सप्तिः॒। अ॒सि॒। वा॒जी। अ॒सि॒। वृषा॑। अ॒सि॒। नृ॒मणाः॑। नृ॒मना॒ इति॑ नृ॒ऽमनाः॑। अ॒सि॒। ययुः॑। नाम॑। अ॒सि॒। शिशुः॑। नाम॑। अ॒सि॒। आ॒दि॒त्याना॑म्। पत्वा॑। अनु॑। इ॒हि॒। देवाः॑। आ॒शा॒पा॒ला॒ इत्या॑शाऽपालाः। ए॒तम्। दे॒वेभ्यः॑। अश्व॑म्। मेधा॑य। प्रोक्षि॑त॒मिति॑ प्रऽउ॑क्षितम्। र॒क्ष॒त॒। इ॒ह। रन्तिः॑। इ॒ह। र॒म॒ता॒म्। इ॒ह। धृतिः॑। इ॒ह। स्वधृ॑ति॒रिति॒ स्वःऽधृ॑तिः। स्वाहा॑ ॥१९ ॥

    स्वर रहित मन्त्र

    विभूर्मात्रा प्रभूः पित्राश्वोसि हयोस्यत्यो सि मयोस्यर्वासि सप्तिरसि वाज्यसि वृषासि नृमणाऽअसि । ययुर्नामासि शिशुर्नामास्यादित्यानाम्पत्वान्विहि देवाऽआशापालाऽएतन्देवेभ्योश्वम्मेधाय प्रोक्षितँ रक्षतेह रन्तिरिह रमतामिहधृतिरिह स्वधृतिः स्वाहा ॥

    स्वर रहित पद पाठ

    विभूरिति विऽभूः। मात्रा। प्रभूरिति प्रऽभूः। पित्रा। अश्वः। असि। हयः। असि। अत्यः। असि। मयः। असि। अर्वा। असि। सप्तिः। असि। वाजी। असि। वृषा। असि। नृमणाः। नृमना इति नृऽमनाः। असि। ययुः। नाम। असि। शिशुः। नाम। असि। आदित्यानाम्। पत्वा। अनु। इहि। देवाः। आशापाला इत्याशाऽपालाः। एतम्। देवेभ्यः। अश्वम्। मेधाय। प्रोक्षितमिति प्रऽउक्षितम्। रक्षत। इह। रन्तिः। इह। रमताम्। इह। धृतिः। इह। स्वधृतिरिति स्वःऽधृतिः। स्वाहा॥१९॥

    यजुर्वेद - अध्याय » 22; मन्त्र » 19
    Acknowledgment

    शब्दार्थ -
    शब्दार्थ - हे (आशापालाः) दिशांचे पालन करणारे (मात्रा) आईप्रमाणे असलेल्या पृथ्वीसारखा असून (विभूः) व्यापक आहे, (पित्रा) पिताप्रमाणे असलेल्या पवनासारखा जो (प्रभू) समर्थ वा शक्तिमान असून जो (अश्वः) मार्गांवर धावणारा (असि) आहे (अशा तो अग्नी धारणीय आहे, त्याचा उपयोग घेतला पाहिजे) तो अग्नी (हयः) घोड्याप्रमाणे शीघ्रगामी (असि) आहे. तो (अत्यः) निरंतर इकडून तिकडे जाणारा (असि) आहे. (अर्वा) तो सर्वांना प्राप्त होणारा (वा सहजपणे उपलब्ध असणारा) (असि) आहे. तो (सप्तीः) मूर्तिमान, आकारधारी पदार्थांशी संबंध ठेवणारा (त्या पदार्थात व्याप्त असलेला (असि) आहे (वाजी) वेगवान (असि) आहे. (वृषा) वृष्टी करणारा (असि) आहे. (नृमणाः) सर्व प्रकारच्या दैनंदिन व्यवहारांमधे वा पदार्थामधे मनाचा गतीप्रमाणे त्वरित संचारणारा (असि) आहे. तो (ययुः) जो प्राण्यांना पदार्थ प्राप्त करवितो वा त्याकडे जातो असे (नाम) असलेला (सर्वप्रापक वा सर्वगामी) (असि) आहे. जो (शिशूः) व्यवहारासाठी आवश्यक विषयांचे सूक्ष्म ज्ञान करविते, तशा (नाम) वाणीप्रमाणे (असि) आहे. जो (आदित्यानाम्‌) बारह महिन्यांच्या (पत्वा) खाली (एक ते बारह-म्हणजे वर्षभर) (अन्विहि) मिळतो, सर्वांना उपलब्ध आहे, (एतम्‌) अशा त्या (अश्वम्‌) व्यापक अग्नीला (तुम्ही विद्वज्जन, वैज्ञानिक व शोधकर्तागण) (स्वाहा) सत्य आणि उत्तम क्रियांद्वारे धारण करा. (देवेभ्यः) (या अग्नीपासून) दिव्य भोग, उपभोग प्राप्त करण्याकरिता तसेच (मेधाय) सद्गुणप्राप्ती, बुद्धिप्राप्तीसाठी अथवा दुष्ट संहारासाठी (प्रेक्षितम्‌) जलाद्वारे (रक्षत) सुरक्षित ठेवा (अग्नीच्या नियंत्रणासाठी पाणी जवळ ठेवा) ज्यांना (इह) या संसारात (रन्तिः) रमण करावयाचे असेल वा उत्तम सुख प्राप्त करायचे असेल, त्यांनी (इह) या इहलोकामधे (रमताम्‌) क्रीडा करावी तसेच (इह) इथे (धृतिः) सामान्य धारणा आणि (इह) (स्वधृतिः) आपल्या पदार्थांची ची धारणा केली पाहिजे (अग्नीशी संबंध ठेवून त्यापासून हवे तेवढे लाभ घ्यावेत) ॥19॥

    भावार्थ - भावार्थ - जे लोक पृथ्वी आदी लोकांमधे व्याप्त असलेल्या अति वेगवान समस्त पदार्थामधे देखील अतीव वेगवान आहे, अशा अग्नीचे गुण, कर्म आणि स्वभाव जाणतात, ते या जगात सुखाने रमण करू शकतात. ॥19॥

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top