Loading...

मन्त्र चुनें

  • यजुर्वेद का मुख्य पृष्ठ
  • यजुर्वेद - अध्याय 15/ मन्त्र 33
    ऋषिः - परमेष्ठी ऋषिः देवता - अग्निर्देवता छन्दः - निचृद् बृहती स्वरः - मध्यमः
    0

    विश्व॑स्य दू॒तम॒मृतं॒ विश्व॑स्य दू॒तम॒मृत॑म्। स यो॑जतेऽअरु॒षा वि॒श्वभो॑जसा॒ स दु॑द्रव॒त् स्वाहुतः॥३३॥

    स्वर सहित पद पाठ

    विश्व॑स्य। दू॒तम्। अ॒मृत॑म्। विश्व॑स्य। दू॒तम्। अ॒मृत॑म्। सः। यो॒ज॒ते॒। अ॒रु॒षा। वि॒श्वभो॑ज॒सेति॑ वि॒श्वऽभो॑जसा। सः। दु॒द्र॒व॒त्। स्वा᳖हुत॒ इति॒ सुऽआ॑हुतः ॥३३ ॥


    स्वर रहित मन्त्र

    विश्वस्य दूतममृतँविश्वस्य दूतममृतम् । स योजतेऽअरुषा विश्वभोजसा स दुद्रवत्स्वाहुतः ॥


    स्वर रहित पद पाठ

    विश्वस्य। दूतम्। अमृतम्। विश्वस्य। दूतम्। अमृतम्। सः। योजते। अरुषा। विश्वभोजसेति विश्वऽभोजसा। सः। दूद्रुवत्। स्वाहुत इति सुऽआहुतः॥३३॥

    यजुर्वेद - अध्याय » 15; मन्त्र » 33
    Acknowledgment

    पदार्थ -
    १. वे प्रभु (विश्वस्य दूतम्) = [दूतः जवतेर्वा द्रवतेर्वा-वारयतेर्वा - नि० ५।१] सम्पूर्ण संसार को गति देनेवाले हैं, सम्पूर्ण संसार के सञ्चालक हैं, सबके कष्टों व अज्ञानों का निवारण करनेवाले हैं। (अमृतम्) = इस प्रकार अमृतत्व को देनेवाले हैं। २. वे प्रभु सचमुच ही (विश्वस्य दूतम्) = विश्व के प्रेरक हैं (अमृतम्) = अमर प्रेरक हैं। ३. वे हमारे इन शरीररूप रथों में (अरुषा) = [अकोपनौ] क्रोधशून्य, अर्थात् सरल व (विश्वभोजसा) = सबका पालन करनेवाले ज्ञानेन्द्रिय व कर्मेन्द्रियरूप घोड़ों को योजते-जोड़ते हैं। कर्मेन्द्रियाँ अरुष हैं 'ऋच्छति अध्वानम्'= ये सरलता से मार्ग पर चल रही हैं। ज्ञानेन्द्रियाँ प्रत्येक वस्तु का ज्ञान देकर पालन करनेवाली हैं । ४. (सः) = वे प्रभु (स्वाहुतः) = [शोभनप्रकारेण हुतः - उ०] उत्तमता से आत्मार्पण किया हुआ अथवा [शोभनाह्वान :- द०] उत्तमता से पुकारा हुआ (दुद्रवत्) = शीघ्रता से प्राप्त होता है।

    भावार्थ - भावार्थ- हम प्रभु के प्रति अपना अर्पण करें व उसे पुकारें तो प्रभु सहायता के लिए सदा उपस्थित होते हैं। वे हमारे शरीर रथ में शीघ्रता से मार्ग का व्यापन करनेवाले व ज्ञान-प्रकाश द्वारा पालक इन्द्रियाश्वों को जोतते हैं।

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top