अथर्ववेद - काण्ड 8/ सूक्त 9/ मन्त्र 6
सूक्त - अथर्वा
देवता - कश्यपः, समस्तार्षच्छन्दांसि, ऋषिगणः
छन्दः - त्रिष्टुप्
सूक्तम् - विराट् सूक्त
वै॑श्वान॒रस्य॑ प्रति॒मोपरि॒ द्यौर्याव॒द्रोद॑सी विबबा॒धे अ॒ग्निः। ततः॑ ष॒ष्ठादामुतो॑ यन्ति॒ स्तोमा॒ उदि॒तो य॑न्त्य॒भि ष॒ष्ठमह्नः॑ ॥
स्वर सहित पद पाठवै॒श्वा॒न॒रस्य॑ । प्र॒ति॒ऽमा । उ॒परि॑ । द्यौ: । याव॑त् । रो॑दसी॒ इति॑ । वि॒ऽब॒बा॒धे । अ॒ग्नि: । तत॑: । ष॒ष्ठात् । आ । अ॒मुत॑: । य॒न्ति॒ । स्तोमा॑: । उत् । इ॒त: । य॒न्ति॒ । अ॒भि । ष॒ष्ठम् । अह्न॑: ॥९.६॥
स्वर रहित मन्त्र
वैश्वानरस्य प्रतिमोपरि द्यौर्यावद्रोदसी विबबाधे अग्निः। ततः षष्ठादामुतो यन्ति स्तोमा उदितो यन्त्यभि षष्ठमह्नः ॥
स्वर रहित पद पाठवैश्वानरस्य । प्रतिऽमा । उपरि । द्यौ: । यावत् । रोदसी इति । विऽबबाधे । अग्नि: । तत: । षष्ठात् । आ । अमुत: । यन्ति । स्तोमा: । उत् । इत: । यन्ति । अभि । षष्ठम् । अह्न: ॥९.६॥
अथर्ववेद - काण्ड » 8; सूक्त » 9; मन्त्र » 6
विषय - वैश्वानर
पदार्थ -
१. (वैश्वानरस्य) = सब नरों के हितकारी व सबका नयन करनेवाले प्रभु की (प्रतिमा) = माप [extent, measure] विस्तार वहाँ तक है, (यावत् उपरि द्यौ:) = जहाँ तक ऊपर धुलोक है। (अग्निः) = वे अग्रणी प्रभु (रोदसी विबबाधे) = द्यावापृथिवी का आलोडन करनेवाले हैं। २. (ततः अमुतः षष्ठात्) = उस छठे [मन्त्र चार में] दूरतम [दूरात् सुदूरे] प्रभु से (स्तोमा:) = प्राण [शत० ८।४।२।३ प्राणा वै स्तोमा:] (आयन्ति) = चारों ओर आते हैं, अर्थात् दूर-से-दूर स्थित प्रभु सब प्राणियों में प्राणों का सञ्चार करते हैं। वे प्रभु जोकि (अह्नः) = [अहन्] कभी नष्ट होनेवाले नहीं, इन प्राणों को प्राप्त कराते हैं, और (इत: उत्) = यहाँ से ऊपर उठकर-शरीर से निकलकर (षष्ठं अभियन्ति) = ये प्राण पुनः उस छठे प्रभु की ओर चले जाते हैं।
भावार्थ -
वैश्वानर प्रभु सर्वत्र व्याप्त हैं। प्रभु ही सर्वत्र प्राणों का सञ्चार करते हैं, और ये प्राण फिर-मृत्यु होने पर, प्रभु की ओर चले जाते हैं।
इस भाष्य को एडिट करें