English
अथर्ववेद - काण्ड 11/ सूक्त 10/ मन्त्र 16
सूक्त - भृग्वङ्गिराः
देवता - त्रिषन्धिः
छन्दः - त्र्यवसाना षट्पदा ककुम्मत्यनुष्टुप् त्रिष्टुब्गर्भा शक्वरी
सूक्तम् - शत्रुनाशन सूक्त
वा॒युर॒मित्रा॑णामिष्व॒ग्राण्याञ्च॑तु। इन्द्र॑ एषां बा॒हून्प्रति॑ भनक्तु॒ मा श॑कन्प्रति॒धामिषु॑म्। आ॑दि॒त्य ए॑षाम॒स्त्रं वि ना॑शयतु च॒न्द्रमा॑ युता॒मग॑तस्य॒ पन्था॑म् ॥
स्वर सहित पद पाठवा॒यु: । अ॒मित्रा॑णाम् । इ॒षु॒ऽअ॒ग्राणि॑ । आ । अ॒ञ्च॒तु॒ । इन्द्र॑: । ए॒षा॒म् । बा॒हून् । प्रति॑ । भ॒न॒क्तु॒ । मा । श॒क॒न् । प्र॒ति॒ऽधाम् । इषु॑म् । आ॒दि॒त्य: । ए॒षा॒म् । अ॒स्त्रम् । वि । ना॒श॒य॒तु॒ । च॒न्द्रमा॑: । यु॒ता॒म् । अग॑तस्य । पन्था॑म् ॥१२.१६॥
स्वर रहित मन्त्र
वायुरमित्राणामिष्वग्राण्याञ्चतु। इन्द्र एषां बाहून्प्रति भनक्तु मा शकन्प्रतिधामिषुम्। आदित्य एषामस्त्रं वि नाशयतु चन्द्रमा युतामगतस्य पन्थाम् ॥
स्वर रहित पद पाठवायु: । अमित्राणाम् । इषुऽअग्राणि । आ । अञ्चतु । इन्द्र: । एषाम् । बाहून् । प्रति । भनक्तु । मा । शकन् । प्रतिऽधाम् । इषुम् । आदित्य: । एषाम् । अस्त्रम् । वि । नाशयतु । चन्द्रमा: । युताम् । अगतस्य । पन्थाम् ॥१२.१६॥
अथर्ववेद - काण्ड » 11; सूक्त » 10; मन्त्र » 16
विषय - 'वायु, इन्द्र, आदित्य व चन्द्र' देव-सम्बन्धी अस्त्र
पदार्थ -
१. (वायु:) = हमारा वायव्यास्त्र (अमित्राणाम्) = शत्रुओं के (इषु अग्राणि) = बाणों के अग्रभागों को (आ अञ्चतु) = आभिमुख्येन प्राप्त हो-लक्ष्यप्राति से पूर्व ही शत्रुबाणों को गिरा दिया जाए। (इन्द्रः) = ऐन्द्र [विद्युत् का] अस्त्र (एषाम्) = इन शत्रुओं की (बाहून् प्रतिभनक्तु) = भुजाओं को भग्न कर दे, इसप्रकार भग्न कर दे कि वे (इषुं प्रतिधाम्) = बाण को पुन: धनुष पर धारण करने के लिए (मा शकन्) = मत समर्थ हों। २. (आदित्य:) = आग्नेयास्त्र [आदित्य का] (एषाम्) = इन शत्रुओं के (अस्त्रम्) = अस्त्रों को (विनाशयत) = नष्ट कर दे। इनके सामर्थ्य को कुण्ठित करके समाप्त कर दे। (चन्द्रमा:) = चन्द्र-सम्बन्धी-[वारुणास्त्र]-अस्त्र (अगतस्य) = हम तक आने की इच्छावाले, परन्तु हम तक न पहुँचे हुए शत्रु के (पन्थाम्) = मार्ग को (युताम्) = उससे पृथक् कर दे-शत्रु को हम तक पहुँचने का मार्ग ही प्राप्त न हो।
भावार्थ -
विविध अस्त्रों के प्रयोग से हम शत्रु को हमपर आक्रमण के अयोग्य बना दें।
इस भाष्य को एडिट करें