अथर्ववेद - काण्ड 8/ सूक्त 1/ मन्त्र 7
सूक्त - ब्रह्मा
देवता - आयुः
छन्दः - त्रिपदा विराड्गायत्री
सूक्तम् - दीर्घायु सूक्त
मा ते॒ मन॒स्तत्र॑ गा॒न्मा ति॒रो भू॒न्मा जी॒वेभ्यः॒ प्र म॑दो॒ मानु॑ गाः पि॒तॄन्। विश्वे॑ दे॒वा अ॒भि र॑क्षन्तु त्वे॒ह ॥
स्वर सहित पद पाठमा । ते॒ । मन॑: । तत्र॑ । गा॒त् । मा । ति॒र: । भू॒त् । मा । जी॒वेभ्य॑: । प्र । म॒द॒: । मा । अनु॑ । गा॒: । पि॒तृ॒न् । विश्वे॑ । दे॒वा: । अ॒भि । र॒क्ष॒न्तु॒ । त्वा॒ । इ॒ह ॥१.७॥
स्वर रहित मन्त्र
मा ते मनस्तत्र गान्मा तिरो भून्मा जीवेभ्यः प्र मदो मानु गाः पितॄन्। विश्वे देवा अभि रक्षन्तु त्वेह ॥
स्वर रहित पद पाठमा । ते । मन: । तत्र । गात् । मा । तिर: । भूत् । मा । जीवेभ्य: । प्र । मद: । मा । अनु । गा: । पितृन् । विश्वे । देवा: । अभि । रक्षन्तु । त्वा । इह ॥१.७॥
अथर्ववेद - काण्ड » 8; सूक्त » 1; मन्त्र » 7
विषय - मृत्यु की चिन्ता न करना
पदार्थ -
१. हे पुरुष! (ते मनः तत्र मा गात्) = तेरा मन वहाँ-यमलोक में न जाए, अर्थात् तू मृत्यु की चिन्ता से ग्रस्त मत हो। (मा तिर:भूत) = तेरा मन तिरोहित-विलीन सा-चिन्ता में डूबा हुआ न हो। (मा जीवेभ्यः प्रमदः) = जीवित लोगों के विषय में अपने कर्तव्य में तू प्रमादयुक्त न हो। २. (पितृृन् मा अनुगा:) = हर समय चिन्ताकुल हुआ-हुआ तू पितरों के पीछे मत चला जा। (विश्वे देवा:) = सब देव-सूर्य आदि प्राकृतिक देव अथवा इन्द्रियों (त्वा) = तुझे (इह) = इस शरीर में (अभि रक्षन्तु) = सर्वतः रक्षित करें। तू सूर्यादि के सम्पर्क में स्वस्थ इन्द्रियोंवाला होता हुआ दीर्घजीवी बन ।
भावार्थ -
हम मौत की ही चिन्ता न करते रहें। हमारा मन तिरोहित-सा न बना रहे। हम जीवित लोगों के प्रति अपने कर्तव्यों में प्रमाद न करें। सूर्यादि देवों के सम्पर्क में स्वस्थ तथा सुरक्षित जीवन बिताएँ।
इस भाष्य को एडिट करें