Loading...
Close
VedicScriptures VedicScriptures
English
साइडबार
यजुर्वेद अध्याय - 2
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34

मन्त्र चुनें

  • यजुर्वेद का मुख्य पृष्ठ
    • यजुर्वेद - अध्याय 2/ मन्त्र 25
    ऋषिः - वामदेव ऋषिः देवता - सत्रस्य विष्णुर्देवता छन्दः - निचृत् आर्ची पङ्क्ति,आर्ची पङ्क्ति,भूरिक् जगती, स्वरः - पञ्चमः , निषाद
    इस मन्त्र को एडिट करें
    1

    दि॒वि विष्णु॒र्व्यक्रꣳस्त॒ जाग॑तेन॒ च्छन्द॑सा॒ ततो॒ निर्भ॑क्तो॒ योऽस्मान् द्वेष्टि॒ यं च॑ व॒यं द्वि॒ष्मोऽन्तरि॑क्षे॒ विष्णु॒र्व्यक्रꣳस्त॒ त्रैष्टु॑भेन॒ च्छन्द॑सा॒ ततो॒ निर्भ॑क्तो॒ योऽस्मान् द्वेष्टि॒ यं च॑ व॒यं द्वि॒ष्मः। पृ॑थि॒व्यां विष्णु॒र्व्यक्रꣳस्त गाय॒त्रेण॒ च्छन्द॑सा॒ ततो॒ निर्भ॑क्तो॒ योऽस्मान् द्वेष्टि॒ यं च॑ व॒यं द्वि॒ष्मोऽस्मादन्ना॑द॒स्यै प्र॑ति॒ष्ठाया॒ऽअग॑न्म॒ स्वः] सं ज्योति॑षाभूम॥२५॥

    स्वर सहित पद पाठ

    दि॒वि। विष्णुः॑। वि। अ॒क्र॒ꣳस्त॒। जाग॑तेन। छन्द॑सा। ततः॑। निर्भ॑क्त॒ इति॒ निःऽभ॑क्तः। यः। अ॒स्मान्। द्वेष्टि॑। यम्। च॒। व॒यम्। द्वि॒ष्मः। अ॒न्तरि॑क्षे। विष्णुः॑। वि। अ॒क्र॒ꣳस्त॒। त्रैष्टु॑भेन। त्रैस्तु॑भे॒नेति॒ त्रैस्तु॑भेन। छन्द॑सा। ततः॑। निर्भ॑क्त॒ इति निःऽभ॑क्तः। यः। अ॒स्मान्। द्वेष्टि॑। यम्। च॒। व॒यम्। द्वि॒ष्मः। पृ॒थि॒व्याम्। विष्णुः॑। वि। अ॒क्र॒ꣳस्त॒। गा॒य॒त्रेण॑। छन्द॑सा। ततः॑। निर्भ॑क्त॒ इति॒ निःऽभ॑क्तः। यः। अ॒स्मान्। द्वेष्टि॑। यम्। च॒। व॒यम्। द्वि॒ष्मः। अ॒स्मात्। अन्ना॑त्। अ॒स्यै। प्र॒ति॒ष्ठायै॑। प्र॒ति॒स्थाया॒ इति॑ प्रति॒ऽस्थायै॑। अग॑न्म। स्व॒रिति॒ स्वः᳕। सम्। ज्योति॑षा। अ॒भू॒म॒ ॥२५॥

    स्वर रहित मन्त्र

    दिवि विष्णुर्व्यक्रँस्त जागतेन छन्दसा ततो निर्भक्तो योस्मान्द्वेष्टि यञ्च वयन्द्विष्मोन्तरिक्षे विष्णुर्व्यक्रँस्त त्रैषटुभेन छन्दसा ततो निर्भक्तो योस्मान्द्वेष्टि यञ्च वयन्द्विष्मः पृथिव्याँ विष्णुर्व्यक्रँस्त गायत्रेण छन्दसा ततो निर्भक्तो योस्मान्द्वेष्टि यञ्च वयन्द्विष्मोस्मादन्नादस्यै प्रतिष्ठायाऽअगन्म स्वः सञ्ज्योतिषाभूम ॥

    स्वर रहित पद पाठ

    दिवि। विष्णुः। वि। अक्रꣳस्त। जागतेन। छन्दसा। ततः। निर्भक्त इति निःऽभक्तः। यः। अस्मान्। द्वेष्टि। यम्। च। वयम्। द्विष्मः। अन्तरिक्षे। विष्णुः। वि। अक्रꣳस्त। त्रैष्टुभेन। त्रैस्तुभेनेति त्रैस्तुभेन। छन्दसा। ततः। निर्भक्त इति निःऽभक्तः। यः। अस्मान्। द्वेष्टि। यम्। च। वयम्। द्विष्मः। पृथिव्याम्। विष्णुः। वि। अक्रꣳस्त। गायत्रेण। छन्दसा। ततः। निर्भक्त इति निःऽभक्तः। यः। अस्मान्। द्वेष्टि। यम्। च। वयम्। द्विष्मः। अस्मात्। अन्नात्। अस्यै। प्रतिष्ठायै। प्रतिस्थाया इति प्रतिऽस्थायै। अगन्म। स्वरिति स्वः। सम्। ज्योतिषा। अभूम॥२५॥

    यजुर्वेद - अध्याय » 2; मन्त्र » 25
    Acknowledgment

    शब्दार्थ -
    शब्दार्थ - (जागतेन) सर्व लोकांसाठी सुखकारक व (छन्दसा) आल्हाददायक जगही नामक छंदाने अनुष्ठानित (विष्णु:) अंतरिक्षात असणार्‍या पदार्थांमधे व्यापक हा यज्ञ (दिवी)सूर्याच्या प्रकाशात (व्यक्रंस्त) जातो. (तव:) तेथून (निर्भक्ता) विभाजित होऊन म्हणजे परमाणूरूप होऊन सर्व जगाला तृप्ति देतो. (य:) जो विरोधक वैरी (अस्मान्) अशा सर्वोपकारी यज्ञाचे अनुष्ठान करणार्‍या आमचा (दृेष्टि) विरोध करतो (च) आणि (यम्) आवश्यक ती कठोर ती शिक्षा देण्यास जो पात्र आहे, अशा दुष्ट व्यक्तीवर (द्विमष्म) आम्ही अप्रीती करतो व त्याला (या जगती छंदाद्वारे) केल्या जाणार्‍या या यज्ञाने दूर करतो. आम्ही जो हा (विष्णु:) यज्ञ (गैष्टुभेन) तीन प्रकारचे सुख देणार्‍या आणि (छन्दसा) स्वातंत्र्य देणार्‍या त्रिष्टुम पापांच्या छंदाचे उच्चारण करीत अग्नीमधे आरंभिला आहे, तो (अन्तरिक्षे) आकाशात (व्यक्रस्त) जातो. पुन्हा तो यज्ञ (तत:) अंतरिक्षापासून (निर्भक्ता) विभक्त होऊन वायू आणि वृष्टि जलाची शुद्धी करून सर्व जगास सुखी करतो. (य:) जो दु:ख देणारा प्राणी (अस्मान्) सर्वांच्या उपकाराकरिता झटणार्‍या आम्हाला (द्वेष्टि) दु:ख देतो (च) आणि (यम्) सर्वांचे अहित करणार्‍या ज्या दुष्टाला (वयम्) सर्वांचे हित करणारे आम्ही (द्विष्म:) पीडित करतो, आम्ही (त्रिष्टुप् छंदाने संपन्न होणार्‍या) यज्ञाने त्या दुष्टाचे निवारण करतो. आम्ही जो (विष्णु:) यज्ञ (गायत्रेण) जगाचे रक्षण करणार्‍या (छन्दसा) अत्यंत आनंदित करणार्‍या गायत्री नामक छंदाद्वारे निरंतर करतो, तो (पृथिव्याम्) या विस्तृत पृथवीला (व्यक्रंस्त) विविध सुखांच्या लाभासाठी प्राप्त होतो. (तत:) पृथिवी पासून (विभक्ति:) वेगळा होऊन तो यज्ञ अंतरिक्षात जाऊन पृथ्वीवरील पदार्थांना पोषण देतो. अशा या गायत्री छंदाद्वारे अनुष्ठानित यज्ञाला (य:) आमच्या राज्याचा विरोध करणारा जो कोणी (अस्मान्) आम्हा न्याय करणार्‍या लोकांशी (द्वेष्टि) शत्रुत्व मानतो (च) आणि (यम्) ज्या शत्रूला (वयम्) आम्ही न्यायशील लोक (द्विष्म:) वैरी मानतो, त्याला आम्ही या यज्ञाद्वारे निवारित करतो. (अस्मात्) या यज्ञापासून प्राप्त जे (अन्नात्) भोजन करण्यास योग्य असे अन्न आहे, आम्ही त्याचे सेवन करून (स्व:) सुखरूप स्वर्गास (अगन्म) प्राप्त करावे व (अस्यै) यज्ञामुळे प्राप्त होणार्‍या (प्रतिष्ठाप्यै) प्रतिष्ठेला पात्र होत म्हणजे ज्यामुळे सत्कार होईल, अशा स्थितीस (ज्योतिषा) विद्या आणि धर्माच्या प्रकाशाने (समभूम) चांगल्या प्रकारे प्राप्त करू. ॥25॥

    भावार्थ - भावार्थ- मनुष्य यज्ञाग्नीमधे जे सुगंधित पदार्थ टाकतात, ते छिन्न-भिन्न होऊन सूर्याच्या प्रकाशात आणि भूमीवर विस्तार पावून सर्वासाठी सुखकर होतात. तसेच वायू, अग्नी, जल आणि पृथ्वी आदी पदार्थ शिल्पविद्या व सिद्ध कलायंत्राद्वारे विमानादी यानांमधे प्रयुक्त होतात, ते सर्व (वायु, अग्नी आदी) पदार्थ सूर्यप्रकाशात व अंतरिक्षात सुखाने राहतात. जे पदार्थ सूर्यकिरणांनी अथवा अग्नीद्वारे परमाणुरूप होऊन अंतरिक्षात जातात व पुन्हा पृथ्वीवर येतात, ते पुन्हा भूमीपासून अंतरिक्षात व पुन्हा अंतरिक्षापासून भूमीवर अशा प्रकारे येतात, जातात. ते पदार्थ देखील संसाराला सुखी करतात. सर्व मनुष्यांसाठी हेच उचित करणीय कर्म आहे सी त्यांनी पुन: पुन: वारंवार पुरूषार्थ करीत राहून दोष, दु:ख आणि शत्रू यांचे निवारण करून स्वत: सुख उपभोगावे आणि इतरांनाही सुखी करावे. सर्वांनी यज्ञाने वायू, जल, औषधी आणि अन्नाची शुद्धी करावी आणि त्याद्वारे आरोग्य, बुद्धी, शारीरिक बल यांची वृद्धी करीत अत्यंत सुखी व्हावे आणि विद्येचा विकास करून नित्य प्रतिष्ठा प्राप्त करावी. ॥25॥

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top