Loading...

मन्त्र चुनें

  • यजुर्वेद का मुख्य पृष्ठ
  • यजुर्वेद - अध्याय 18/ मन्त्र 63
    ऋषिः - विश्वामित्र ऋषिः देवता - यज्ञो देवता छन्दः - निचृदनुष्टुप् स्वरः - गान्धारः
    0

    प्र॒स्त॒रेण॑ परि॒धिना॑ स्रु॒चा वेद्या॑ च ब॒र्हिषा॑। ऋ॒चेमं य॒ज्ञं नो॑ नय॒ स्वर्दे॒वेषु॒ गन्त॑वे॥६३॥

    स्वर सहित पद पाठ

    प्र॒स्त॒रेणेति॑ प्रऽस्त॒रेण॑। प॒रि॒धिनेति॑ परि॒ऽधिना॑। स्रु॒चा। वेद्या॑। च॒। ब॒र्हिषा॑। ऋ॒चा। इ॒मम्। य॒ज्ञम्। नः॒। न॒य॒। स्वः᳖। दे॒वेषु॑। गन्त॑वे ॥६३ ॥


    स्वर रहित मन्त्र

    प्रस्तरेण परिधिना स्रुचा वेद्या च बर्हिषा । ऋचेमँयज्ञन्नो नय स्वर्देवेषु गन्तवे ॥


    स्वर रहित पद पाठ

    प्रस्तरेणेति प्रऽस्तरेण। परिधिनेति परिऽधिना। स्रुचा। वेद्या। च। बर्हिषा। ऋचा। इमम्। यज्ञम्। नः। नय। स्वः। देवेषु। गन्तवे॥६३॥

    यजुर्वेद - अध्याय » 18; मन्त्र » 63
    Acknowledgment

    भावार्थ -
    ( प्रस्तरेण ) प्रस्तर, आसन ( परिधिना ) परिधि, (स्रुचा ) स्रुक्, (वेद्या) वेदि, ( बर्हिषा ) बर्हि, कुश ( ऋचा ) ऋग मन्त्र, इन पदार्थों से जैसे यज्ञ का क्रियाकाण्ड सम्पादित किया जाता है उसी प्रकार (प्रस्तरेण) प्रस्तर, उत्तम रीति से राष्ट्र को विस्तार करने में कुशल, व्यवस्थापक क्षत्रिय या सर्वोपरि प्रबल छत्रवत आश्रयदाता क्षात्र बल, (परिधिना) परिधि अर्थात् राष्ट्र को सब ओर से धारण करने और रक्षा करने वाले वीर पुरुष, ( स्रुचा ) स्रुक् अर्थात् विद्वान् स्त्री-जन, गवादि पशु, वाणी अथवा प्रजाजन या तेजस्विनी सेना, ( वेद्या) वेदि, पृथिवी (ऋचा ) वाणी, ज्ञानमय व्यवस्था और धर्मशास्त्र, (बर्हिषा) और प्रजाजन इन पदार्थों से ( इमम् ) इस (नः) हमारे ( यज्ञम् ) परस्पर सुसंगत यज्ञ को ( स्वः मन्तवे ) सुख प्राप्त करने के लिये ( देवेषु ) विद्वान् विजयी, भूपति लोगों के आश्रय पर ( नय ) चला । शत० ९ । ५ । १ । ४८ ॥ ( १ ) 'प्रस्तरः' – यजमानो वै प्रस्तरः । श० २ । ३ । ४ । ३ । १९ ॥ क्षत्रं वै प्रस्तरः । श० - १ । २ । ४ । २० ॥ ( २ ) 'परिधिः' - “दिशः परिधयः । ऐ० ५। ८ । इमे लोकाः परिधयः । त० ३ । ८ । १८ । ४ ॥ गुप्त्यै वा अभितः परिधयो भवन्ति । श० १ । ३ । ४ । २८ ॥ ( ३ ) ‘स्रुक्’–वाग् वै स्रुक् । श० ६ । ३ । १ । ८।। योषा हि स्रुक श ० १ । ४ । ४ ॥ बाहू वै स्रुचौ । श० ७ । ४ । १ । ३६ ॥ इमे वै लोका स्रुचः । तै० ३ । ३ । १ । २ ॥ ( ४ ) 'वेदि: ' - पृथिवी वेदिः । ऐ० ५ । २८ ॥ ( ५ ) 'ऋ' - वाग इति ऋक । तै० ३ । ४ ।२३ । ४ ॥ ( ६ ) ' बर्हिः ' - प्रजा वै बर्हिः । कौ० ५ । ५ ॥ क्षत्रं वै प्रस्तरो विश 'इतरं बर्हिः ' श० १ । ३ । ४ । १० ॥

    ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - यज्ञो देवता । निचृदनुष्टुप् । गान्धारः ॥

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top