यजुर्वेद - अध्याय 34/ मन्त्र 1
ऋषिः - शिवसङ्कल्प ऋषिः
देवता - मनो देवता
छन्दः - विराट् त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
1
यज्जाग्र॑तो दू॒रमु॒दैति॒ दैवं॒ तदु॑ सु॒प्तस्य॒ तथै॒वैति॑।दू॒र॒ङ्ग॒मं ज्योति॑षां॒ ज्योति॒रेकं॒ तन्मे॒ मनः॑ शि॒वस॑ङ्कल्पमस्तु॥१॥
स्वर सहित पद पाठयत्। जाग्र॑तः। दू॒रम्। उ॒दैतीत्यु॒त्ऽऐति॑। दैव॑म्। तत्। ऊँ॒ इत्यूँ। सु॒प्तस्य॑। तथा॑। ए॒व। एति॑ ॥ दू॒र॒ङ्गममिति॑ दू॒रम्ऽग॒मम्। ज्योति॑षाम्। ज्योतिः॑। एक॑म्। तत्। मे॒। मनः॑। शि॒वस॑ङ्कल्प॒मिति॑ शि॒वऽस॑ङ्कल्पम्। अ॒स्तु॒ ॥१ ॥
स्वर रहित मन्त्र
यज्जाग्रतो दूरमुदैति दैवन्तदु सुप्तस्य तथैवैति। दूरङ्गमञ्ज्योतिषाञ्ज्योतिरेकन्तन्मे मनः शिवसङ्कल्पमस्तु॥
स्वर रहित पद पाठ
यत्। जाग्रतः। दूरम्। उदैतीत्युत्ऽऐति। दैवम्। तत्। ऊँ इत्यूँ। सुप्तस्य। तथा। एव। एति॥ दूरङ्गममिति दूरम्ऽगमम्। ज्योतिषाम्। ज्योतिः। एकम्। तत्। मे। मनः। शिवसङ्कल्पमिति शिवऽसङ्कल्पम्। अस्तु॥१॥
विषय - शिवसंकल्पसूक्त ।
भावार्थ -
( यत् ) जो (मनः ) मन, संकल्प विकल्प करने वाला अन्त:करण (जाग्रतः) जागते हुए पुरुष का ( दूरम् उद् आ एति) दूर दूर के पदार्थों तक संकल्प द्वारा ही जाता है और (सुप्तस्य) वह ही सोते हुए पुरुष का (तथा एव) उसी प्रकार (एति) उसके भीतर आ जाता है (तत्) वह ( उ ) निश्चय से ( ज्योतिपाम् ) प्रकाश वाले ग्रह नक्षत्रादि के बीच सूर्य के समान, नाना विषयों को प्रकाशित करने वाले इन्द्रियगण के बीच में ( दूरंगमम् ) दूर तक पहुँचने वाला (ज्योतिः) प्रकाशक साधन है । वह ही ( दैवम् ) देव अर्थात् विषयों में रमण करने वाले आत्मा का ही ( एकम् ) एकमात्र भीतरी साधन है । (तत्) वह मेरा (मनः) मन, ज्ञान का साधन, इन्द्रिय सदा ( शिवसंकल्पम् ) शुभ, संकल्प वाला (अस्तु) हो ।
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - [अ० ३४ ] आदित्ययाज्ञवल्क्यावृषी ॥ [१–६] शिवसंकल्प आदित्ययाज्ञवल्क्यौ वा ऋषी । मनो देवता । विराट् त्रिष्टुप् । धैवतः ॥ शिवसंकल्पसूक्तम् । शिवसंकल्पोपनिषत् ।
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal