English
यजुर्वेद - अध्याय 14/ मन्त्र 13
ऋषिः - विश्वदेव ऋषिः
देवता - दिशो देवताः
छन्दः - विराट् पङ्क्तिः
स्वरः - पञ्चमः
6
राज्ञ्य॑सि॒ प्राची॒ दिग्वि॒राड॑सि॒ दक्षि॑णा॒ दिक् स॒म्राड॑सि प्र॒तीची॒ दिक् स्व॒राड॒स्युदी॑ची॒ दिगधि॑पत्न्यसि बृह॒ती दिक्॥१३॥
स्वर सहित पद पाठराज्ञी॑। अ॒सि॒। प्राची॑। दिक्। वि॒राडिति॑ वि॒ऽराट्। अ॒सि॒। दक्षि॑णा। दिक्। स॒म्राडिति॑ स॒म्ऽराट्। अ॒सि॒। प्र॒तीची॑। दिक्। स्व॒राडिति॑ स्व॒ऽराट्। अ॒सि॒। उदी॑ची। दिक्। अधि॑प॒त्नीत्यधि॑ऽपत्नी। अ॒सि॒। बृ॒ह॒ती। दिक् ॥१३ ॥
स्वर रहित मन्त्र
राज्ञ्यसि प्राची दिग्विराडसि दक्षिणा दिक्सम्राडसि प्रतिची दिक्स्वराडस्युदीची दिग्धिपत्न्यसि बृहती दिक् ॥
स्वर रहित पद पाठ
राज्ञी। असि। प्राची। दिक्। विराडिति विऽराट्। असि। दक्षिणा। दिक्। सम्राडिति सम्ऽराट्। असि। प्रतीची। दिक्। स्वराडिति स्वऽराट्। असि। उदीची। दिक्। अधिपत्नीत्यधिऽपत्नी। असि। बृहती। दिक्॥१३॥
विषय - पुढील मंत्रात तोच विषय वर्णित आहे -
शब्दार्थ -
शब्दार्थ - हे स्त्री (गृहस्वामिनी), (प्राची) (दिक्) (राज्ञी) पूर्व दिशा जशी सूर्यप्रकाशाने प्रकाशमान तशी तू या घराचा प्रकाश वा कीर्ती (असि) आहेस. (दक्षिणा) (दिक्) (विराट्) दक्षिण दिशेप्रमाणे तू विविध विद्या आणि विनयाच्या प्रकाशाने संपन्न (असि) आहेस. (प्रतीची) (दिक्) (सम्राट्) चक्रवर्ती राजा जसा उत्तम राज्यशासनामुळे कीर्तिमंत, तशी कीर्तीमुळे तू पश्चिम दिशेत प्रसिद्ध (असि) आहेस (अथवा पश्चिम दिशेतील सुखद सूर्यप्रकाशासारखी सौय आहेस) (उदीची (दिक्) (स्वराट्) उत्तर दिशे प्रमाणे (स्वराट्) स्वयंमेव प्रकाशमान (असि) आहेस. (बृहती) वर आणि खाली (आकाशात व भूमीवर) जसे प्रकाशाचे (वृप्ती) विशाल साम्राज्य असते, तद्वत तू (अधिपत्नी) या घरातील अधिकारिणी (असि) आहेस. तू (आपल्या सुखद व मधुर आचरणाने) पतीला आणि घरातील इतर सदस्यांना संतुष्ट व आनंदित कर ॥13॥
भावार्थ - भावार्थ - या मंत्रात वाचकलुप्तोपमा अलंकार आहे. ज्याप्रमाणे पूर्व, पश्चिम आदी सर्व दिशा सर्वत: ज्ञान व प्रेरणा देणार्‍या आणि अचंक्त आहेत, तद्वत गृहाश्रमातील स्त्री शुभ गुण, कर्म आणि स्वभाव असणारी असावी ॥13॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal