Loading...
Close
VedicScriptures VedicScriptures
English
साइडबार
यजुर्वेद अध्याय - 14
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

मन्त्र चुनें

  • यजुर्वेद का मुख्य पृष्ठ
    • यजुर्वेद - अध्याय 14/ मन्त्र 15
    ऋषिः - विश्वदेव ऋषिः देवता - ऋतवो देवताः छन्दः - स्वराडुत्कृतिः स्वरः - षड्जः
    इस मन्त्र को एडिट करें
    7

    नभ॑श्च नभ॒स्यश्च॒ वार्षि॑कावृ॒तूऽ अ॒ग्नेर॑न्तःश्लेषोऽसि॒ कल्पे॑तां॒ द्यावा॑पृथि॒वी कल्प॑न्ता॒माप॒ऽ ओष॑धयः॒ कल्प॑न्ताम॒ग्नयः॒ पृथ॒ङ् मम॒ ज्यैष्ठ्या॑य॒ सव्रताः। येऽअ॒ग्नयः॒ सम॑नसोऽन्त॒रा द्यावा॑पृथि॒वीऽ इ॒मे। वार्षि॑कावृ॒तूऽ अ॑भि॒कल्प॑माना॒ऽ इन्द्र॑मिव दे॒वाऽ अ॑भि॒संवि॑शन्तु॒ तया॑ दे॒वत॑याङ्गिर॒स्वद् ध्रु॒वे सी॑दतम्॥१५॥

    स्वर सहित पद पाठ

    नभः॑। च॒। न॒भ॒स्यः᳖। च॒। वार्षि॑कौ। ऋ॒तूऽइत्यृ॒तू। अ॒ग्नेः। अ॒न्तः॒श्ले॒ष इत्य॑न्तःऽश्ले॒षः। अ॒सि॒। कल्पे॑ताम्। द्यावा॑पृथि॒वी इति॒ द्यावा॑ऽपृथि॒वी। कल्प॑न्ताम्। आपः॑। ओष॑धयः। कल्प॑न्ताम्। अ॒ग्नयः॑। पृथ॑क्। मम॑। ज्यैष्ठ्या॑य। सव्र॑ता॒ इति॒ सऽव्र॑ताः। ये। अ॒ग्नयः॑। सम॑नस॒ इति॒ सऽम॑नसः। अ॒न्त॒रा। द्यावा॑पृथि॒वी इति॒ द्यावा॑ऽपृथि॒वी। इ॒मेऽइ॒ती॒मे। वार्षि॑कौ। ऋ॒तूऽइत्यृ॒तू। अ॒भि॒कल्प॑माना॒ इत्य॑भिऽकल्प॑मानाः। इन्द्र॑मि॒वेतीन्द्र॑म्ऽइव। दे॒वाः। अ॒भि॒संवि॑श॒न्त्वित्य॑भि॒ऽसंवि॑शन्तु। तया॑। दे॒वत॑या। अ॒ङ्गि॒र॒स्वत्। ध्रु॒वेऽइति॑ ध्रु॒वे। सी॒द॒त॒म् ॥१५ ॥

    स्वर रहित मन्त्र

    नभश्च नभस्यश्च वार्षिकावृतू अग्नेरन्तः श्लेषो सि कल्पेतान्द्यावापृथिवी कल्पन्तामापऽओषधयः कल्पन्तामग्नयः पृथङ्मम ज्यैष्ठ्याय सव्रताः । येऽअग्नयः समनसोन्तरा द्यावापृथिवीऽइमे वार्षिकावृतूऽअभिकल्पमानाऽइन्द्रमिव देवाऽअभिसँविशन्तु तया देवतयाङ्गिरस्वद्धरुवे सीदतम् ॥

    स्वर रहित पद पाठ

    नभः। च। नभस्यः। च। वार्षिकौ। ऋतूऽइत्यृतू। अग्नेः। अन्तःश्लेष इत्यन्तःऽश्लेषः। असि। कल्पेताम्। द्यावापृथिवी इति द्यावाऽपृथिवी। कल्पन्ताम्। आपः। ओषधयः। कल्पन्ताम्। अग्नयः। पृथक्। मम। ज्यैष्ठ्याय। सव्रता इति सऽव्रताः। ये। अग्नयः। समनस इति सऽमनसः। अन्तरा। द्यावापृथिवी इति द्यावाऽपृथिवी। इमेऽइतीमे। वार्षिकौ। ऋतूऽइत्यृतू। अभिकल्पमाना इत्यभिऽकल्पमानाः। इन्द्रमिवेतीन्द्रम्ऽइव। देवाः। अभिसंविशन्त्वित्यभिऽसंविशन्तु। तया। देवतया। अङ्गिरस्वत्। ध्रुवेऽइति ध्रुवे। सीदतम्॥१५॥

    यजुर्वेद - अध्याय » 14; मन्त्र » 15
    Acknowledgment

    शब्दार्थ -
    शब्दार्थ - (समाजातील श्रेष्ठजन आशीर्वाद देत आहे) हे स्त्री-पुरुषहो (पति-पत्नी) (नभ:) मेघाच्छादित आकाश असलेला श्रावणमास (च) आणि (नभस्य) वर्षाकाळाचा मध्यभाग असलेला भाद्रपद मास (च) हे दोन्ही मिळून (वार्षिकौ) (ऋतू) वर्षाऋतूचे महीने आहेत. हे महिने (मम) माझ्या (ज्येष्ठज्ञानी मनुष्यांच्या) (जैष्ठनाय) श्रेष्ठतेसाठी आहे. (तसेच तुम्हा दोघांसाठीही आहेत) या महिन्यांत (अग्ने:) उष्णतेचा आणि (अन्त:श्लेष:) ज्यात शीतलतेचा ही स्पर्श (असि) (अस्ति) होती (उकाडा आणि थंडी दोन्ही जाणवतात) या महिन्यांशी (घावा पृथिवी) आकाश आणि भूमी हे दोन्ही जसे (उष्णता व शीतलत्व) सहन करण्यात समर्थ असतात, तसे तुम्ही दोघेही (कल्पेताम्) समर्थ व सहनशील व्हा. या ऋतूच्या योगाने (आप:) जल आणि (ओषधय:) औषधी तसेच (अग्नय:) अग्नी (पृथक्) जलापासून वेगळे वेगळे असतात (पावसाळ्यात पाणी भरपूर असून औषधी व अग्नी आपले वेगळे अस्तित्व टिकवून असतात.) त्या औषधी व अग्नीप्रमाणे (सव्रता:) एकसमान व्रत वा श्रेष्ठ नियम पालन करणारे आणि (समनस:) एक विचाराने व सहमतीने कार्य करणारे लोकदेखील (आपले वेगळेपण दाखविण्यात) समर्थ व्हावेत. (इमे) हे (ये) जे (द्यावापृथिवी) आकाश आणि भूमी वर्षाऋतूमुळे आपापले गुण वाढविण्यात समर्थ होतात, त्या (वार्षिकौ) (ऋतू) वर्षाऋतूप्रमाणे (अभिकल्पमाना:) सर्वप्रकारे (सुखासाठी यत्न करीत असलेले विद्वज्जन (इन्द्रमिन) विद्युतेच्या प्रकाश आणि शक्ती (ऊर्जा)साठी (तया) त्या देवतया) दिव्य वर्षाऋतूसह (अभिसंविशन्तु) संयुक्त होऊन ऋतुनुरुप लाभ प्राप्त करोत. (वर्षाऋतूत जलाचे, विद्युतेचे आधिक्य यांपासून सदुपयोग घ्यावा) (विद्वज्जनांप्रमाणे) तुम्ही दोघे (पति-पत्नी) (अन्तरा) या दोन महिन्यात (अड्रिस्वत्) एकमेकाचे प्राण असल्याप्रमाणे (धु्रवे) प्रेमात वृढ (सीदतम्) रहा. ॥15॥

    भावार्थ - भावार्थ - या मंत्रात उपमा आणि वाचकलुप्तोपमा अलंकार आहेत. सर्व मनुष्यांनी या वर्षाकाळात ज्याप्रमाणे शहाणी माणसे आवश्यक त्या पदार्थांचा वर्षाकाळात संग्रह करून ठेवतात, त्याप्रमाणे सर्व मनुष्यांनी देखील वस्तु-संग्रह करावा, ज्यामुळे त्यांना सुख लाभेल. ॥15॥

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top