ऋग्वेद - मण्डल 4/ सूक्त 32/ मन्त्र 11
ऋषिः - वामदेवो गौतमः
देवता - इन्द्र:
छन्दः - पिपीलिकामध्यागायत्री
स्वरः - षड्जः
ता ते॑ गृणन्ति वे॒धसो॒ यानि॑ च॒कर्थ॒ पौंस्या॑। सु॒तेष्वि॑न्द्र गिर्वणः ॥११॥
स्वर सहित पद पाठता । ते॒ । गृ॒ण॒न्ति॒ । वे॒धसः॑ । यानि॑ । च॒कर्थ॑ । पौंस्या॑ । सु॒तेषु॑ । इ॒न्द्र॒ । गि॒र्व॒णः॒ ॥
स्वर रहित मन्त्र
ता ते गृणन्ति वेधसो यानि चकर्थ पौंस्या। सुतेष्विन्द्र गिर्वणः ॥११॥
स्वर रहित पद पाठता। ते। गृणन्ति। वेधसः। यानि। चकर्थ। पौंस्या। सुतेषु। इन्द्र। गिर्वणः ॥११॥
ऋग्वेद - मण्डल » 4; सूक्त » 32; मन्त्र » 11
अष्टक » 3; अध्याय » 6; वर्ग » 29; मन्त्र » 1
Acknowledgment
अष्टक » 3; अध्याय » 6; वर्ग » 29; मन्त्र » 1
Acknowledgment
भाष्य भाग
संस्कृत (1)
विषयः
पुनस्तमेव विषयमाह ॥
अन्वयः
हे गिर्वण इन्द्र ! यानि वेधसस्ते पौंस्या गृणन्ति यानि त्वं सुतेषु चकर्थ ता वयं प्रशंसेम ॥११॥
पदार्थः
(ता) तानि (ते) तव (गृणन्ति) (वेधसः) मेधाविनः (यानि) (चकर्थ) करोषि (पौंस्या) पुंभ्यो हितानि बलानि (सुतेषु) निष्पन्नेषु पदार्थेषु (इन्द्र) राजन् (गिर्वणः) गीर्भिः स्तुत ॥११॥
भावार्थः
तान्येव प्रशंसनीयानि कर्माणि भवन्ति यान्याप्ताः प्रशंसेयुः ॥११॥
हिन्दी (3)
विषय
फिर उसी विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥
पदार्थ
हे (गिर्वणः) वाणियों से स्तुति किये गये (इन्द्र) राजन् ! (यानि) जो (वेधसः) बुद्धिमान् (ते) आपके (पौंस्या) पुरुषों के लिये हितकारक बलों को (गृणन्ति) कहते हैं और जिनको आप (सुतेषु) उत्पन्न पदार्थों में (चकर्थ) करते हो (ता) उनकी हम लोग प्रशंसा करें ॥११॥
भावार्थ
वे ही प्रशंसा करने योग्य कर्म्म होते हैं कि जिनकी यथार्थवक्ता जन प्रशंसा करें ॥११॥
विषय
पौंस्य कर्म
पदार्थ
[१] हे (इन्द्र) = शत्रुओं का विद्रावण करनेवाले ! (गिर्वणः) = ज्ञानवाणियों द्वारा उपासनीय प्रभो सुतेषु सोम का [वीर्यशक्ति का] सम्पादन करने पर (यानि) = जिन (पौंस्या) = शक्तिशाली कर्मों को (चकर्थ) = आप करते हैं । (वेधसः) = ज्ञानी पुरुष ते आपके ताउन शक्तिशाली कर्मों को (गृणन्ति) = स्तुतिरूपेण कहते हैं । [२] जब हम शरीर में सोम का सम्पादन करते हैं- वीर्य का उत्पादन व रक्षण करते हैं, तो प्रभु की व्यवस्था के अनुसार न केवल रोग-कृमियों का ही संहार होता है, अपितु वासनाओं का विनाश होकर मन भी पवित्र हो जाता है। उस समय हम स्वभावतः प्रभु का स्तवन कर उठते हैं कि कितनी ही अद्भुत उस प्रभु द्वारा होनेवाली रचना व व्यवस्था है ?
भावार्थ
भावार्थ- ज्ञानीपुरुष प्रभु से किये जानेवाले शक्तिशाली कर्मों का स्तवन करते हैं और अपने अन्दर सोम की अद्भुत महिमा को देखते हैं।
विषय
राजा सेनापति के प्रति प्रजा की नाना प्रार्थनाएं और और आकाक्षाएं । और राजा के कर्त्तव्य । पक्षान्तर में आचार्य के कर्त्तव्य । राजा से रक्षा, धन, ज्ञान, न्याय आदि की प्रार्थना ।
भावार्थ
हे (इन्द्र) ऐश्वर्यवन् ! हे (गिर्वणः) वाणी द्वारा प्रार्थना करने या सेवने, सत्कार करने योग्य राजन् ! विद्वन् ! (सुतेषु) पुत्रों के तुल्य, ऐश्वर्ययुक्त, अभिषेक द्वारा प्राप्त राष्ट्रों में (यानि पौंस्या) जिन पौरुष युक्त कर्मों को तू (चकर्थ) करे (वेधसः) विद्वान् लोग (ता) उन २ तेरे नाना कर्मों का (ते गृणन्ति) तुझे उपदेश करें ।
टिप्पणी
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर
वामदेव ऋषिः ॥ १—२२ इन्द्रः । २३, २४ इन्द्राश्वौ देवते ॥ १, ८,९, १०, १४, १६, १८, २२, २३ गायत्री । २, ४, ७ विराङ्गायत्री । ३, ५, ६, १२, १३, १५, १६, २०, २१ निचृद्गायत्री । ११ पिपीलिकामध्या गायत्री । १७ पादनिचृद्गायत्री । २४ स्वराडार्ची गायत्री ॥ चतुर्विंशत्यृचं सूक्तम् ॥
मराठी (1)
भावार्थ
ज्याची विद्वान लोकांकडून प्रशंसा होते तेच कर्म प्रशंसनीय मानण्यायोग्य असते. ॥ ११ ॥
इंग्लिश (2)
Meaning
Indra, lord of victorious might, in those lands which you awakened into the joy of freedom, the celebrants, men of knowledge and wisdom all, sing in praise of you and celebrate those valorous deeds of yours which you performed in there as for your children.
Subject [विषय - स्वामी दयानन्द]
The attributes of teachers and preachers are elucidated.
Translation [अन्वय - स्वामी दयानन्द]
O ruler ! who soever admire your heroic strength in their speech and language, you assign them into gainful tasks. Let us also admire such persons.
Commentator's Notes [पदार्थ - स्वामी दयानन्द]
N/A
Purport [भावार्थ - स्वामी दयानन्द]
Only such people are worth admiring, who are admired by impartial and straightforward persons.
Foot Notes
(गुणन्ति ) स्वीकुर्वति वर्णयन्ति । = To state or mention. (वेधसः) मेधाविन:। = Wise men. (चकर्थ ) करोषि । = Perform. (पौस्या ) पुंभ्यो हितानि बलानि । = Heroic deeds. (सुतेषू ) निष्पन्नेषु पदार्थेषु । = Gainful tasks.
Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal