English
अथर्ववेद - काण्ड 8/ सूक्त 7/ मन्त्र 5
सूक्त - अथर्वा
देवता - भैषज्यम्, आयुष्यम्, ओषधिसमूहः
छन्दः - पथ्यापङ्क्तिः
सूक्तम् - ओषधि समूह सूक्त
यद्वः॒ सहः॑ सहमाना वी॒र्यं यच्च॑ वो॒ बल॑म्। तेने॒मम॒स्माद्यक्ष्मा॒त्पुरु॑षं मुञ्चतौषधी॒रथो॑ कृणोमि भेष॒जम् ॥
स्वर सहित पद पाठयत् । व॒: । सह॑: । स॒ह॒मा॒ना॒: । वी॒र्य᳡म् । यत् । च॒ । व॒: । बल॑म् । तेन॑ । इ॒मम् । अ॒स्मात् । यक्ष्मा॑त् । पुरु॑षम् । मु॒ञ्च॒त॒ । ओ॒ष॒धी॒: । अथो॒ इति॑ । कृ॒णो॒मि॒ । भे॒ष॒जम् ॥७.५॥
स्वर रहित मन्त्र
यद्वः सहः सहमाना वीर्यं यच्च वो बलम्। तेनेममस्माद्यक्ष्मात्पुरुषं मुञ्चतौषधीरथो कृणोमि भेषजम् ॥
स्वर रहित पद पाठयत् । व: । सह: । सहमाना: । वीर्यम् । यत् । च । व: । बलम् । तेन । इमम् । अस्मात् । यक्ष्मात् । पुरुषम् । मुञ्चत । ओषधी: । अथो इति । कृणोमि । भेषजम् ॥७.५॥
अथर्ववेद - काण्ड » 8; सूक्त » 7; मन्त्र » 5
विषय - सहः, वीर्य, बलम्
पदार्थ -
१. हे (सहमाना:) = रोगों का पराभव करनेवाली ओषधियो। (यत् व:) = जो तुम्हारा (सहः) = रोगों के पराभव का सामर्थ्य है, जो तुम्हारी (वीर्यम्) = रोगों को कम्पित करके दूर करने की शक्ति है [वि+ईर], (यत् च) = और जो (व: बलम्) = तुम्हारा बल है, (तेन) = उस 'सह,वीर्य व बल' से (इमं पुरुषम्) = इस पुरुष को (अस्मात् यक्ष्मात् मुञ्चत) = इस रोग से मुक्त करो। हे (ओषधी:) = तापनाशक ओषधियो! मैं (अथो) = अब तुम्हारे बल पर ही (भेषजं कृणोमि) = इस रुग्ण पुरुष की चिकित्सा करता हूँ।
भावार्थ -
औषधियों में रोगों को कुचलने की शक्ति है [सहः], ये रोग को कम्पित करके दूर कर देती हैं [वीर्यम्], ये पुरुष को पुनः शक्ति प्रदान करती हैं [बलम्]।
इस भाष्य को एडिट करें