अथर्ववेद - काण्ड 15/ सूक्त 6/ मन्त्र 17
सूक्त - अध्यात्म अथवा व्रात्य
देवता - आर्ची पङ्क्ति
छन्दः - अथर्वा
सूक्तम् - अध्यात्म प्रकरण सूक्त
तमृ॒तव॑श्चार्त॒वाश्च॑ लो॒काश्च॑ लौ॒क्याश्च॒ मासा॑श्चार्धमा॒साश्चा॑होरा॒त्रेचा॑नु॒व्यचलन् ॥
स्वर सहित पद पाठतम् । ऋ॒तव॑: । च॒ । आ॒र्त॒वा: । च॒ । लोका॑: । च॒ । लौ॒क्या: । च॒ । मासा॑: । च॒ । अ॒र्ध॒ऽमा॒सा: । च॒ । अ॒हो॒रा॒त्रे इति॑ । च॒ । अ॒नु॒ऽव्य᳡चलन् ॥६.१७॥
स्वर रहित मन्त्र
तमृतवश्चार्तवाश्च लोकाश्च लौक्याश्च मासाश्चार्धमासाश्चाहोरात्रेचानुव्यचलन् ॥
स्वर रहित पद पाठतम् । ऋतव: । च । आर्तवा: । च । लोका: । च । लौक्या: । च । मासा: । च । अर्धऽमासा: । च । अहोरात्रे इति । च । अनुऽव्यचलन् ॥६.१७॥
अथर्ववेद - काण्ड » 15; सूक्त » 6; मन्त्र » 17
भाषार्थ -
(तम, अनु) उस संन्यासी के अनुकूल या साथ साथ (ऋतवः, च) ऋतुएं (आर्तवाः च) ऋतुसमूह अर्थात् उत्तरायण काल तथा दक्षिणायन काल और वर्ष, (लोकाः, च) लोक, (लौक्याः, च) और लोकवासी, (मासाः, च) महीने, (अर्धमासाः, च) शुक्ल तथा कृष्णपक्ष, (अहोरात्रे, च) और दिन-रात (व्यचलन्) चले, उस की अनुकूलता में हो गये।
टिप्पणी -
[मन्त्र द्वारा काल और लोक लोकान्तरों का संन्यासी के वशीभूत हो जाने का निर्देश है। संन्यासी काल को वशीभूत कर मृत्युञ्जय हो जाता है, और लोक लोकान्तरों को वशीभूत कर इन में स्वेच्छया विचरण करता तथा सर्वभावाधिष्ठातृत्व आदि विभूतियों को प्राप्त कर लेता है। आकाशगमन की विभूति (योग ३।४२), तथा सर्वभावाधिष्ठातृत्व की विभूति आदि (योग ३।४९ आदि)]